ДАМПУУРЛЫН ӨМНӨ

Сүүлийн үед эрх баригчид ямар ч мэдээлэл гадагш цацахаа болив. Ингээд улс төрийн анализыг сэтгүүлчдийн хүүрнэл орлох болов. Монголын сэтгүүлчид системийн анализ хийж чаддаггүй юм байна. Улс төрийн үйл явцын учир начрыг олоход А.Баатархуягийн системийн анализ илт дутагдаж байна. Түүнийг “шал дэмий” дарга болгож. Би ганцаараа анализын “бүх орон зайг” нөхөж чадахгүй нь мэдээж. Гэвч сурсан зангаараа өөрийн анализыг толилуулж байна…
Дуусч буй улс төрийн нас
Ц.Элбэгдорж 3 дахь удаагаа Ерөнхийлөгч болох боломжгүй болов. Мөн тэр 2016 оны УИХ-ын сонгуульд оролцох боломжгүй. Гэтэл нас нь залуу байдаг.
Улс төрийг эскалатор буюу өгсдөг шаттай зүйрлэж болно. Ц.Элбэгдорж 20-иод жил зүтгэж түүний оройд гарав. Хүний толгойд багтамгүй хамгийн адгийн аргуудыг хэрэглэсэн дээ, тэр. Зүй тогтлоороо бол тэр одоо эсвэл шүхрээр зөөлөн буух, эсвэл харайх ёстой. Түүнийг ийм түгээмэл стандарт аргыг сонгоно гэж бодож байвал их эндүүрэл болно. Ц.Элбэгдорж угаасаа стандарт бус, дүрэм бус аргатай хүн, одоо ч тэрхүү стандарт бус аргаа хэрэглэх нь ямар ч эргэлзээгүй юм. Энэ нь юу юу байж болох вэ ? гэдэг нь монголчууд бидний хувьд хамгийн сонирхолтой юм. Сонирхолтой ч юу байхав, бидний хувь заяанд хамгийн их нөлөөтэй болчихоод байна.
Алин байлаа ч түүний “улс төрийн нас” дуусч байна. Энэ бол түүний зан байдлыг тодорхойлох гол хүчин зүйл юм. Ямар ч гэсэн Ц.Элбэгдорж саяхан болтол авилгатай тэмцэхийг уриалж, шоронгийн түлхүүр эргэлдүүлэн айлгадаг байсан нь оргүй алга болж байгааг Та бид бэлхнээ харж байна.
Тэр улс төрд хачин муухай жишиг тогтоосон бөгөөд хэрэв улс төрийн нөхцөл байдал өөрчлөгдвөл “шоронд хийх туршлагыг” МАН өөрт нь болон АН-д эргүүлэн хэрэглэх нь гарцаагүй. Тэгвэл хэлмэгдүүлэлтийн гинжин урвал үүсч, юунд ч хүргэж болзошгүй…Ямар ч гэсэн тэр эхлээд “онол” санаачилж эхлэв.
АН дахь “шинэчлэгчид”
АН-ын сүүлийн үеийн зан үйлээс харахад МАН-ын “өөрийн талынхныг” үлдээгээд бусдыг нь “устгах”, өөрөөр хэлбэл МАН-ыг алсаас удирдаж, АН-д “туслах”, “хоёрдугаар зэргийн” нам болгохыг бодож байгаа нь илт. Энэ нь тийм ч амар асуудал биш юм. Тэгээд МАН доторхи “өөрийн” хүчинтэй холбоо тогтоов. МАНАН-гийн шинэ хувилбар л даа…
Н.Алтанхуягийн гол хүч Засгийн Газарт байсан ба Засгийн Газрын гол хүч бондын мөнгөнд байсан юм. Засгийн Газар анх байгуулагдахдаа “Алтангадас” болон АН-ын фракц болгоны цуглуулга байдлаар бий болсон юм. Энэ үед тэд “бодож” амжаагүй нь мэдээж хэрэг.
Бондын мөнгийг “Фортуна” буюу Н.Батбаяр олж ирсэн ба энэ мөнгөний зарцуулалтаас болж Засгийн Газарт дайн дажин дэгдэв. Н.Алтанхуяг бэлэг тарааж буй өвлийн өвгөн шиг болсон ба гэхдээ шударга тараасангүй. Ингээд АН болон Засгийн Газар дотор байнгын хэрүүл үүсээд байна.
Сонгуулийн өмнө Н.Алтанхуяг Ц.Элбэгдоржийг Э.Бат-Үүлээр нэлээд удаан айлгасан билээ. Харин сонгуулийн дараа Ц.Элбэгдорж Н.Алтанхуягийг “Ажнай” Н.Бат-Эрдэнэ, эсвэл Женко Х.Баттулгаар сүрдүүлдэг болов.
АН дотор “мартагдсан” МҮДН фракц хоёр жилийн өмнөөс идэвхижиж эхэлснийг олон хүн анзаараагүй юм. АН Засгийн Газраас гарч намын даргын асуудал сөхөгдсөн 2012 оны 1 дүгээр сард МҮДН фракц дахин эвсэж өөрсдийгөө зарласан билээ. Тэднийг “үзэл сурталч” Р.Амаржаргал, “санхүүч” “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнэ толгойлон ЭМ-ийн сайд С.Ламбаа, УИХ-ын гишүүн “Шуудан” Зоригт, Лу.Гантөмөр, Х.Тэмүжин, Да.Ганболд болон хуучин МҮДНякууд оролцон бүрдүүлсэн юм. Гэхдээ энд элссэн одоогийн сайд Лу.Гантөмөр, Х.Тэмүүжин, М.Батчимэг нар “Нэг ардчилал” клубыг байгуулсан хүмүүс юм. Ингээд бараг жилийн өмнө Ерөнхийлөгчийг түшиглэсэн МҮДН болон “Нэг ардчилал”-ыг нэгтгэсэн бүлэглэл бүрэлдэж, хамтран ажиллаж эхэлжээ. Дээр нь “Барууны хүчний Холбоо” З.Энхболдыг нэмж болно.
Энэ нь АН-д урьд байгаагүй хүчний томоохон төвлөрөл болно. Эд нар бол Ц.Элбэгдоржийн гол түшиг тулгуур, найдлага юм.
Одоо хүмүүс “өргөдөл өгсөн” ганц Р.Амаржаргалыг хараад бусдыг нь ерөөсөө олж харахгүй байна. Үүнийг хэлмэгц уншигч Таны толгойд “олон юм” ороод ирнэ би эргэлзэхгүй байна. Дашрамд хэлэхэд ийм юмыг мартдаггүй хүнийг судлаач гэдэг юм.
МАН-ын Их Хурал, түүний үр дүн
МАН-ын Их Хурлаас өмнө нэг “жижиг” явдал болжээ. Намын Бага Хурлын өмнө Ө.Энхтүвшин уур нь хүрч, энэ тушаалаа авбал авна л биз гэж өгөхөөр бэлтгэж байжээ. Гэтэл гадаадаас ирсэн С.Баяртай уулзсаны дараа түр дарга хэвээрээ үлдэхээр шийдсэн байна. Энэ бол М.Энхболдыг түр зогсоосон явдал юм.
МАН дотор “хуучин”, “шинэ” хоёр бүлэглэлийн хурц ширүүн өрсөлдөөн болов. “Хуучин” бүлэглэлийг С.Баяр, Сү.Батболд, Н.Энхболд нар толгойлж байв. “Шинэ” бүлэглэлийг М.Энхболдын “хотын” бүлэглэл толгойлж байв. Энэ хоёроос “залуучууд”-ын болон “хөдөөгийн” дэмжлэг авсан нь ялах байв. Түүнээс гадна “хотын” болон “залуучуудын” бүлэг бие даасан сүлжээтэй байлаа. Өрсөлдөөн өөрийн сүлжээг байгуулах болон бусдын сүлжээг эвдэх чиглэлээр явагдав.
М.Энхболд С.Баяраас хамгийн их болгоомжилж байв. Энэ ч аргагүй. 2006 онд Ерөнхий сайд, Намын даргын суудлаас 14 хоногийн дотор нэгэн зэрэг огцорч байсныг ямар ч хүн мартахын аргагүй юм. Иймээс тэр бүх талын бүрэн бэлтгэлтэй байлаа.
“Хуучин” бүлэглэл Б.Бат-Эрдэнийг намын даргад нэрийг нь дэвшүүлж, тулалдах нөөц хувилбартай байлаа. Гэтэл гэнэтийн юм болов. М.Энхболдын эцэг Миеэгомбо нас баржээ. Энэ явдал бэлтгэсэн дайралтыг ихээхэн саармагжуулжээ. С.Баяр зууралдсан удаан тулалдаанд дургүй учраас “түр” бууж өгөхөөс өөр арга байсангүй. Ингэж “шинэ” бүлэглэл ялалт байгуулав. Үүнийг ялалт гэж нэрлэхэд хэцүү. Жишээ нь: Бага Хурлын гишүүдийн тоог 310-аас 250 болгон бууруулах саналыг хүлээж авсангүй. Ингээд Бага Хурлын гишүүний төлөө тулалдаан болов. Зарим мэдээгээр Бага Хурлын 70 хувийг М.Энхболд хянадаг болсон гэж байгаа. Энэ тоо ортой байх.
Дараа нь Удирдах Зөвлөлийн төлөө тулалдаан болов. Хуучин 39 байсан Удирдах Зөвлөлийг 21 гишүүнтэй болгож цомтгов. Бас залуужуулав. Бэлэгдэл болгож 3-4 хүн “хуучин” намаас оруулжээ. Энэ бол МАН дотор сүүлийн бараг 10 гаруй жилд гарч байгаагүй томоохон халаа сэлгээ юм. Цуурхлаар бол МАН-ын эрх мэдэл MCS болон Петровисийн мэдэлд орсон байна…
Эцсийн дүнд МАН М.Энхболдын эрх баригч “шинэ” бүлэглэл, сөрөг хүчин “хуучин” бүлгээс бүрдэх болж намын дотоод зөвшилцөл “дээд үр дүнд” хүрчээ. МАН-д анх удаа гурав дахь бүлэг алга болж байна. Одоо намын дотоод өрсөлдөөн энэ хоёр бүлгийн эргэн тойронд явагдах нь тодорхой.
МАН-д байгаа гомдогсдын “хуучин” бүлэг ихээхэн том бөгөөд туршлагатай, асар том хүч юм. Эдэнд 2 зам бий. Нэг дэх нь МАХН руу хандах, удаах нь АН руу хандах. Аль аль нь аюултай учраас “нууц” байдлаар үйлдэх ёстой. Гэхдээ МАН доторхи өрсөлдөөн”чимээгүй явдаг” онцлогтой. Энэ нь ахиад л МАНАН-гийн хуучин хувилбар буюу “2 намт 4 бүлэгт тогтолцоо” гэсэн үг юм.
Ц.Элбэгдоржийн “стратеги”
Ц.Элбэгдорж энгийн логикоор бол улс төрөөс гарах ёстой. Монгол логикоор бол улс төрийн насаа уртасгах үйлдэл гарцаагүй хийнэ.
Одоо тэр гадаад харилцаанд илүү анхаарч, өөрийгөө олон улсын “хэмжээний”, олон улсын “түвшний” гэдгээ нотлохыг оролдож, үүндээ итгэчихсэн байна. Ц.Элбэгдорж стратегийн хувьд улс төрийн системийн өөрчлөлт буюу Үндсэн Хуулийн өөрчлөлт хийхээр тэмүүлж байна. Үүний тулд тэр одоогийн МАН, АН-ын улс төрийн системийг бүрэн дампууралд оруулж эвдлэх ёстой.
Энэ нь хурдан удаан хоёр хэлбэртэй байж болно. “Төр” хувилбар нь асар удалгүй УИХ-ыг дампууралд оруулж тараана. УИХ-ын сонгууль явуулна. “Засаг” хувилбар нь МАН-ыг дэмжиж, Засгийн Газрыг унагана. АН-д шинэчлэл хийж, намын удирдлагад өөрийн хүмүүсийг оруулна. МАН, АН-ыг ээлжлэн дэмжинэ. Хоёр нам доторхи бүх сөрөг хүчнийг дэмжинэ. Хаост оруулна. Аль ч хувилбараар Монголын улс төрийн систем хаосын байдалд, эдийн засагт гипер инфляци болох маш өндөр магадлалтай. Энэ өвөл байдал ихээхэн хурцдах маш өндөр магадлалтай.
Хямралын байдалд ормогц “онц байдал” тогтоож “ухаалаг” санал гаргаж Үндсэн Хуулийг өөрчилнө. Энэ нь түүний явуулж байгаа “онол-үзэл суртлын” болон бусад үйлдлээс илт харагдаж байна.
Улс төрийн хүчнүүд
Эдүгээ Монголын улс төрийн талбарт: 1.Ц.Элбэгдорж буюу Ерөнхийлөгчийн, 2.МАН-ын эрх баригч буюу М.Энхболдын, 3. МАН-ын “гомдогсод”-сөрөг хүчин буюу С.Баярын (Сү.Батболдын), 4. АН-ын Засгийн Газрын буюу Н.Алтанхуягийн, 5. АН-ын сөрөг хүчин буюу “шинэ ардчиллын”, 6. МАХН буюу Н.Энхбаярын, 7. ҮШН буюу М.Энхсайханы гэсэн улс төрийн субъектууд тоглолт хийж байна.
Эдгээрээс гол тоглогчид АН, МАН хоёр боловч үнэн хэрэг дээрээ 4 бүлэг юм. Үүний дээрээс Ц.Элбэгдорж идэвхитэй оролцож байна. Тэр АН-ын “шинэ” сөрөг хүчний бүлэгт хамаарагдах бөгөөд түүний тусламжтайгаар “насан туршийн” улс төрчийн үүргийг (миссия) биелүүлж чадах юм.
Энэ 5 (4) бүлгийн харьцаа гэвэл яг одоогийн байдлаар Ц.Элбэгдорж, М.Энхболд хоёр илүү ойрхон байна. Үүний эсрэгээр Н.Алтанхуяг Сү.Батболд нар илүү ойрхон байна. Ингээд нам доторхи “сөрөг хүчнээ” ялах гэж оролдож байна.
Ц.Элбэгдорж улс төрийн бүх субъекттэй ижил зайнаас жигд харьцахын хамт өөрийн бүлгээс бусдыг нь хорлон сүйтгэж байна. Ц.Элбэгдоржийн энэ авантюризмыг тун цөөн хүн ойлгон мэдэж байна. Харин бусад нь хэн нэгний дэмжлэггүйгээр амжилт олох аргаа олохгүй байна.
Харилцан үйлдлүүд
Ц.Элбэгдоржийн үйлдлүүд: Нэг. Тэр АН-ыг үймүүлж эхлэв. 1. Засгийн Газрын эсрэг, 2. АН-ын эсрэг, 3. УИХ-ын эсрэг нэгэн зэрэг хөдөлж эхлээд байна. Энэ нь МАН болон бусад намын эрх ашигт ихээхэн хэмжээгээр нийцэж байна. Хамгийн гол нь Ц.Элбэгдорж үүнийг “далдуур” хийж байна. УИХ-ын гишүүн Ч.Амаржаргал гишүүнээсээ татгалзах өргөдөл өгсөн, АН-д Мурат нарын толгойлсон жигүүр бий болсон нь үүний тодорхой жишээ юм.
Яваандаа тэр АН-д “шинэ залуу” бүлгийг бүрдүүлж төлөвшүүлэх чиглэлээр ажиллах нь гарцаагүй. Ийм “шинэ” бүлгийн анхдагч цөм нэгэнт бүрдээд эхэлсэн. Одоо нэн идэвхижиж байна. Иймээс тэр одоо “онол-үзэл суртлын” ажилд идэвхийлэн орж байна. Түүний нотолгоо нь “Том төрөөс ухаалаг төр лүү” лекц болно. Хэрэв Ц.Элбэгдорж “онолын лекц” уншаад эхэлбэл төр үймүүлэх “стратеги” бэлэн болжээ гэсэн үг.
Хоёр: Тэр МАН-тай хамтран ажиллаж байна. Чингэхдээ эрх баригчид болон гомдогсодтой нэгэн зэрэг хамтран ажиллаж байна. Дурын амлалт өгөх боломжтой байгаа нь түүний үлэмж давуу тал юм. Тэр одоохондоо МАН-ын М.Энхболдыг дэмжиж АН-ыг айлгаж байна. Хэрэв МАН хэтэрхий их амжилт олбол түүний эсрэг ажиллах нь гарцаагүй. МАН дотор болон гадна М.Энхболдын дайснууд хангалттай олон бий.
МАН-ын үйлдлүүд: Саяхан улс төрийн намын дарга нарын уулзалт санаачилж “санамж бичигт” гарыг үсэг зурав. Гэвч энэ нь Засгийн Газрыг “айлгах” гэснээс өөр онцын ач холбогдолгүй. М.Энхболд Засгийн Газарт шахалт үзүүлэх өргөн боломж нь УИХ юм. Гэтэл УИХ өөрөө тарах аюултай тулгараад байна. Үүнийг л Ц.Элбэгдорж хүлээж байж магадгүй. Түүнээс гадна эдийн засгийн байдал туйлын хүнд байгаа.
Хэрэв яг одоо УИХ-ын сонгууль явуулбал МАН 60 орчим хувиар ялах нэлээд өндөр магадлалтай. Үүнийг мэдсэн, мэдэрсэн тохиолдолд МАН дотор ямар ч бослого гарахгүй, мэдээгүй тохиолдолд дурын үед М.Энхболдын эсрэг хуйвалдаан хийнэ. Үүнийг мэдсэн М.Энхболд залуучуудад бооцоо тавьж байгаа юм.
Ямар ч гэсэн МАН Н.Алтанхуягийн Засгийн Газарт шахалт үзүүлж эхлээд байна. Энэ нь АН-ын сөрөг хүчинтэй болон Ц.Элбэгдоржтой ямар нэг холбоотой байгаа гэсэн хэрэг юм.
МАН үзэл санаа, оюун сэтгэлгээний хүрээнд хамгийн үхээнц байгаа нь түүний үлэмж сул тал юм. Энэ салбарт тэд бүхий л суурь байр сууриа бүрэн алдсан ч үүнийгээ нөхөх ямар ч оролдлого хийхгүй байна.
АН-ын үйлдлүүд: Н.Алтанхуяг туйлын хүнд байдалд ороод байна. АН, МАН, Ц.Элбэгдорж гээд бүгдээрээ түүнд “дайсан” болов. Гэхдээ тэд ямар нэг “ариун холбоо” байгуулахгүйгээр түүнийг ялах боломжгүй. Үүнийг хийх гэснээс болж “холион бантан” болж байна. Өнгөц харахад “ариун холбоо” байгуулах маш амархан мэт, хүн бүр, бүлэг бүр үүнийг хүсч байгаа боловч энэ нь тийм ч амархан ажил биш юм.
Н.Алтанхуяг төсөв батлах үеэр “хайч барьж” баахан сүржигнэснээс өөр юм хийж чадсангүй. Хамгийн тэнэг хүн л “хайчилна” гэж айлгадаг юм. УИХ-ын гишүүд “Миний тойргийн төсвөөс хайчилбал Засгийн Газрыг чинь хайчилна” гэж өөдөөс нь рэкетлэв. Ингээд улсын төсөв гэж новшийн юм болов. Үүний дараа УИХ-ын гишүүд ажилдаа ч ирэхээ болив.
Одоо Н.Алтанхуягт гадаадаас нэмж өр зээл тавьж, улс орноо “хөгжүүлэхээс” өөр арга үлдсэнгүй. “Өр зээлийн” мөнгийг нь хуваалцах, булаацалдах, булаах, хэрүүл хийгчид Монголоор дүүрэн байх бөлгөө.
Монголын улс төрчид зөрчлөө нууж, таг чиг болж, ямар ч мэдээлэл гаргахгүй байна. Энэ бол сайны ёр биш юм. Удахгүй “өчүүхэн юмнаас” болж тэс үсрэх нь гарцаагүй. Яагаад гэвэл монголын “улс төрийн сезон” эхэлж байна. Иймээс Н.Алтанхуягийн ч, УИХ-ын ч хувь заяа ч “дээсэн дөрөөн” дээр байна. Одоо “бат тогтвортой шинэ ариун холбоо” байгуулах улс төрийн зөвшилцөл хуйвалдаан ид явагдаж, хүчний дахин хуваарилалт хийж байна. Монголын улс төрийн систем дампуурлаас задралын шатандаа орсон нь тодорхой байна. Зарим улиг болсон улс төрч үүнийг далимдуулан эрх мэдлээ “мөнх” хадгалахыг хүсч байгаа нь илт байна. Харин үйл явдал хэрхэн яаж өрнөхийг, түүнээс яаж гарахыг төсөөлж байгаа төр, намууд, улс төрчид бий бил үү ?!
Арчаагүй төрийн жам ёсны дампуурлаас системийн өөрчлөлт хийж байж л гарч чадна. Үүнийг гэнэт “ухаантай” болсон хуучин хүмүүс хийдэг юм биш. Нөгөө талаас энэ бол онолын биш, практикийн асуудал юм. Хэрэв монголын ард түмэн ойлгож, мэдэрч эхэлбэл үүнийг томъёолоход болохгүй нь юу билээ…
Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
2012 оны 12 дугаар сарын 09.