ДЭЭРЭМЧДИЙН НАМ МАНДТУГАЙ…

Хэдхэн хоногийн өмнө Германы орон нутгийн сонгуульд Дээрэмчдийн Нам ихээхэн амжилт үзүүлэв. Тэд Берлин хотын ландстагийн 130 суудлын 15-ыг авсан нь нийт саналын 9 хувь болжээ. Манайд бол ч уртаашаа хоёрхон дээрэмчинтэй улс чинь юун яасан дээрэмчин нам хаанаасаа нэмээд гараад ирэв гээд л пөх пах болно байх. Уг нь Пиратын Нам гэдэг юм байна. Үүнийг монголоор далайн дээрэмчин гэж буулгадаг. Гэхдээ манайд далай байхгүй болохоор дээрэмчин гэхээс өөр арга алга. Энэ тухай эрэгцүүллээ өгүүлсү…
Дээрэмчдийн нам
Piratpartiet нэртэй ийм нам 2006 оны 1 дүгээр сарын 1-нд Швецэд оюуны өмч, патент, копирайт салбар дахь хууль тогтоомжийг өөрчлөх, зохиогчийн болон интернет сүлжээн дэх хувь хүний эрхийг хамгаалах чиглэлээр анх үүсчээ. Миний ойлгож байгаагаар энэ бол мэдээллийн зууны зөрчлийг шийдвэрлэх шинэ хандлага, чиглэл, эрэл хайгуул мөнөөс мөн.
Үүнээс өөр олон зорилго дэвшүүлдэггүй болохоор баруун, зүүн нь үл мэдэгдэх бөгөөд энэ нь ихээхэн таатай зүйл мөн. Анх үүсгэн байгуулагч Анна Троберг, Рикард Фальквинг нарын хэдэн залуу орон нутгийн сонгуульд оролцож үзье гэж санаад гарын үсэг цуглуулах оролдлого хийснээс энэ бүхэн эхэлжээ. Тэд намынхаа сайт нээгээд зарлаад үзсэн чинь сонгуульд оролцох эрхийн баталгаа 2000 гарын үсэг 24 цагийн дотор л цугласан байна.
Ингээд 2006 оны 1 дүгээр сард байгуулагдсан нам 5 дугаар сар гэхэд Шведийн эрчүүдийн 3,1 хувийн санал, 9 дүгээр сард парламентын сонгуульд оролцох хэмжээнд хүрсэн байна.
Тэд 2009 оны сонгуулиар Европарламентад 1 суудал, улмаар Европын Холбооны тохиролцооны үндсэн дээр дахин 1 суудал нэмж авсан байна. Энэ нь Amelia Andersdotter хэмээх 22 настай бүсгүй бөгөөд тэрбээр Европарламентын хамгийн залуу депутат аж.
Дээрэмчдийн намууд тэр дорхноо л эхлээд Европт, дараа дэлхийгээр нэг тархжээ. Одоо дэлхийн 33 оронд Дээрэмчдийн нам ажиллаж байна. Тэд асар хурдан зохион байгуулалтад орж, 2009 онд Бельгид ТББ нэрийн дор Дээрэмчин намуудын интернационал (Pirate Parties International буюу PPI) байгуулжээ.
Дээрэмчин намуудын зорилго нь зохиогчийн эрхийн болон патентын салбар дахь хууль тогтоомжийг өөрчлөх, хүний хувийн амьдрал, ялангуяа нет дэх эрхийг хамгаалах, хамгийн гол нь төрийн аппаратын “тунгалаг шинж”-ийг хангахын төлөө тэмцдэг юм байна.
Ингээд 2007 онд Дэлхийн дээрэмчид Вена хотноо цуглаж “Удаах алхмын улс төр” гэсэн том хурал хийжээ. Үүнд Венийн урлагийн академи болон “Эрх чөлөөг өөрчлөх” хүчирхэг хөдөлгөөн ихээхэн дэмжлэг үзүүлжээ. Дээрэмчдийн намууд энэ мэтээр ихээхэн амжилт олж асар хурдан өргөжиж байна. Одоо энэ Германыг харахгүй юу…
Харин манайд…
Дэлхийн олон орны залуучууд нийгмээ өөрчлөн шинэчлэх шинэ санаа, шинэ үйлдлийн төлөө ингэж тэмцэж байна. Ядахдаа эрэл хайгуул хийж байна. Харин манай олонхи залуус ихэнхи тохиолдолд эсвэл нам, төрийн “бууны нохой” болж, “юм” хэлсэн, “юм” мэдсэн хүн болгоныг дарамтлах сүлжээнд орж, эсвэл тэрхүү тэнэг сүлжээнээс айдаг болж байна.
Монголд бол дээр дурдсан зохиогчийн болон патентийн эрх, хувь хүний нетийн эрх чөлөө гэж авахын танаггүй болсон гэдгийг нотлох нь илүүц зүйл. Ухаандаа Амарлингийн гаргасан “golomt.org” сайтад бичсэн материалуудыг хүн болгон шахам тал талаас нь “мөлжиж” улс даяараа хэдэн сар “атомчин” болох жишээний…
Зориуд анхаараад үзэхэд Амарлингаас зүгээр хуулчихаж чадахгүй нэмээд тагнуул магнуул, тэрний энэний хүн гэж хочлох. Тэгээд яах гэж тагнуулаас “будаа идээд” байгаам, яагаад тагнуулын “юм” уншчихаад энд тэндгүй мэдэмхийрээд давхиад байгаам ?! Ийм арчаагүй байж бусдаас соёл, харилцааны соёл нэхэхээ мартанаа нэг байхгүй. Ийм “соёлын” өөдөөс би бол шууд л хуц, зайл гэж хэлнэ. Уг нь бол сурвалжаа хэлчих л эд л дээ…
Өөр дээрээ жишээ авахад л хэдэн мангар бацаан сүүлийн үед надтай тэмцээд жигтэйхэн. Би дарга биш, мөн ямар ч шийдвэр гаргадаггүй, худал хэлдэггүй, хулгай хийдэггүй. Ингэхэд ер нь надтай тэмцээд яахийм ?! Би энэ нам, төр, нийгмийг чинь жорлон шиг болгочихоо юу…
Би төр засгийн нууж буй мэдээлэл, хөшигний цаана болж буй хулгай дээрэм, бусармаг явдлыг илчилж, үйл явдалд мэргэжлийн системийн анализ хийдэг. Ухаандаа сүүлийн үед блогтоо тавьж буй зургууд бол монголчуудаас нууж буй төсөл, төлөвлөгөөний тун өчүүхэн хэсэг юм. Манайхан миний хэлж сануулсныг голдуу 3-8 жилийн дараа “ойлгодог” боловч би цаашдаа бичих л болно. Ингэснээрээ би ард түмнийхээ өмнө хүлээсэн судлаачийн үүргээ биелүүлж байгаа гэж хэний ч нотолж чадна.
Шууд хэлэхэд “Залуу судлаачдад өгөх зөвлөмж”, “Нийгэм-түүхийн онолууд” цуврал, системт анализийн өгүүллүүд, дэлхийн том сэтгэгчдийн бүтээлийн орчуулга зэргийг ямар ч үнэ үнэ төлбөргүй бэлнээр нь тавьдаг, чингэхдээ долоо хоног бүр 1-2 өгүүлэл тогтмол гаргадаг блог Монголд минийхээс өөр байхгүй. Юм үнэнээрээ сайхан байдаг. Энэ хар мянган академич, доктор, профессоруудаас хэн нь ард түмнээ гэгээрүүлэх, боловсруулах гэж анализ хийсэн, орчуулсан, хялбаршуулсан бүтээлүүдтэй сайт, блог хийсийм ?! Байвал нэрийг нь хэл л дээ…
Үүнийг би хийх юмаа олж ядсандаа биш, монголчуудын оюун сэтгэлгээ, бодол эрэгцүүлэлд тус нэмэр болох гэж хийдэг юм. Энэ нь миний хэлснийг үг дуугүй зөвшөөр, дагаад бай гэсэн хэрэг огт биш…
Гэтэл бодож эрэгцүүлж, харьцуулж, ухаж сэтгэхийн оронд миний монголчуудын цөөнхи өөдөөс нулимах, олонхи нь чимээгүй харах. Би магтуулах гээд байгаа юм биш, харин доромжлолыг үл тэвчинэ гэдгээ л хэлж байна…
Ихэнхи тохиолдолд өөрийгөө интернет технологийн гэж өргөмжилсөн мэдлэг мэдээлэл гэж авахын танаг байхгүй, сэтгэлгээний хомсдолтой, оюуны өмчийн хулгайчид намайг байнга занаж доромжлох. Ганц намайг биш л дээ, тэд илтэд гэмт хэргийн угшилтай олон сайт зэрэг зэрэг ажиллуулж, улс төрийн рэкет байнга хийх. Чингэхдээ дандаа хулгайч царайлж нэр хаягаа нууна. Сонгууль ойртсон биш тэд сүүлийн үед бүр гаарч байна.
Хамгийн шог нь надад технологоороо байнга “гайхуулна”. 50 гарсан хөгшин судлаачид гайхуулахаасаа ичнэ гэж даанч нэг байхгүй. Ядахдаа үе тэнгийнхэндээ гайхуулж болно оо доо. Би залуу байсан бол дэлхийд гайхуулна гэсэн зорилго ямар ч эргэлзээгүй тавих байсан…
Ийм арчаагүй тэнэгүүдэд би мэдээллийн технологи гэж юу байдгийг тун удахгүй үзүүлнэ. Би хэлсэндээ ямагт хүрдэг, харин хөгшин судлаачид баригдаж нүдний булай болов доо гэдгийг л сануулж байна…
Энэ намыг Монголд байгуул…
Одоо Дээрэмчдийн Нам байгуулж мэдлэг, мэргэжил, мэдээллээ өөрийн болон нийгмийн тус тулд зориулахыг Монголын нийт залууст уриалж байна. Интернет, мэдээллийн технологи, хэл ус мэддэг юм бол над мэттэй хэрэлдэж байснаас төр засгийн ард түмнээсээ нууж, далдуур хийж байгаа үй олон гэмт үйлдлийг илчилж, мэдээллийг ил тод болгож болох уу ?! Мэдээж болно.
Ухаандаа миний “америк хэлний” мэдлэгийг байн байн “шалгаж” солиорохынхоо оронд мэддэг мэддэг хэлээрээ, мэргэжил мэргэжлээрээ ард түмэндээ хэрэгтэй мэдээ материал орчуулж, шинжилж, судлаж бичиж болох уу ?! Мэдээж болно.
Ийм боломж асар их байгаа, манай цөөнгүй залуус ийм буянтай, ирээдүйтэй үйл хийгээд эхэллээ. Гэхдээ тэд мэдээллийн хөлгүй их далайд үнэхээр цөөдөөд байна. Мөн тэд голдуу салангид ажиллаж байгаагаас эрч хүч, мэдээлэл нь ихээхэн сарниж, үр нөлөө нь тун бага байна.
Хажууд нь манай залуусын ихэнхи нь нийгмийн хамгийн арчаагүй, идэвхигүй, үхээнц байр суурь баримталж байна. Ганцхан салбар “идэвхитэй” байдаг ба энэ нь зугаа цэнгэл болно. Үүнийг би уурандаа хэлээд байгаа юм биш, нэр хүндтэй судалгааны дүгнэлт юм.
Манай олон залуус шинжлэх ухааны бүтээл уншиж судлах хандлага бий болсонд би их баяртай байдаг. Тоо нь жил бүр нэмэгдээд байгаа боловч тэд маань бас л хэтэрхий цөөн байна. Номын дэлгүүрээс шинжлэх ухааны номын оронд “Хэрхэн, яаж, хурдан лаг баяжих вэ ?”, “Хэрхэн бусдыг удирдах, нөлөөлөх вэ?”, “Бөөгийн мэрэг төлөг” мэтийн ном авдаг залуус хэтэрхий олон байна. Монголын залуусын олонхи “Дарга болох”, “Баян болох” хоёрхон “ном” уншдаг гэж дүгнэхэд нэг их хэтрүүлэг болохгүй л байх. Өөр нэг жишээ авахад миний блогт буй “Монголын байлдан дагуулагч” эротик зургуудыг бараг 3000 хүн үзсэн байхад онолын болон аналитик өгүүллүүдийг 200-500 орчим хүн унших жишээний…
Энэ чинь залуус Та нарын байж байгаа царай биш гэж үү ?! Ийм арчаагүй байхад Та нарыг дээрэлхэж, дээрэмдэж, хулхидахгүй яадгийм ?! Би гашуун ч гэсэн үнэнийг хэлж байна. Одоо удахгүй нэг баагий гарч ирээд намайг ард түмнээ, бас залуусыг доромжиллоо гэж хаазлах нь гарцаагүй. Би өөрийгөө “ард түмэн”, бас “цорын ганц залуу” гэдэг ТЭР МАНГУУГ хэлж байна…
Хэчнээн залуу ч гэсэн нийгэмд идэвхитэй байр суурь эзэлж, өөрийнхөө болон нийгмийн эрх ашгийн төлөө тэмцэх, өөрийн гэсэн байр суурь, орон зай эзлэх боломж бүрэн байна ш дээ.
Надаас олон залуу одоо улс төрд “орох” орон зай байгаа юу гэж олонтаа асуудаг юм. Бүр санаа амар, эхлээд бэлэн “орон зай” хайдаг болж. Энэ тохиолдолд хүний гэрт орж, хүний хөнжилд орж, хүний хоолны шавхруу идэж, хүний хуучин хувцас өмсөх боолын хувилбараас өөр ямар ч гарц байхгүй. Тэгээд тун удахгүй хүний толгойгоор боддог болчихдог юм. Манай залуусын олонхи ийм замыг сонгодог болчихож…
Нөгөө нь өөрийн гэсэн орон байртай болж, өөрөө хоолоо олж, өөрөө идэж, өөрийнхөөрөө амьдрах нэгэн арга бий. Энэ бол хүнд хэцүү ч гэсэн хамгийн зөв бөгөөд ирээдүйтэй зам мөн. Энд л жинхэнэ орон зай байгаа бөгөөд түүнийг олох олон хэрэгслийн нэг нь Дээрэмчдийн Нам мөн.
Дээрэмчдийн намын хүчээр дээрэмчдийг зогсоох бүрэн боломжтой гэж би үзэж байна. Залуу байсан бол дарга нь болно гэж зүтгэх л байлаа. Одоо бол судалгаа, анализаа хийх минь. Гэхдээ үүнийг манай залуус хийж чадна гэдэгт эргэлзэх зүйл алга. Харин энэ нам чинь бүгдээрээ шахам дарга нь ч байдаг, цэрэг нь ч байдаг хамгийн орчин үеийн сүлжээний зохион байгуулалттай юм билээ. Интернетээр холбогдоод сүлжээгээ хийчихдэг их амархан юм байна лээ ш дээ…
Хамгаалахад хүртэл амархан. Ухаандаа сонгуулийн өмнө Германы цагдаа Дээрэмчдийн намын нэг серверийг хурааж авсан боловч “толгой” нь олдож өгөхгүй, “эд мөрийн баримтгүй” болоод буцаагаад өгчихсөн байна лээ. Энэ хооронд үлдсэн гишүүд нь нийгэм даяар бөөн шуугиан дэгдээсэн байна. Энд бие биенээ өмгөөлөх, хамгаалах тун чухал чанар илэрч байна. Манайд ийм чанар бий болгож, мөрдөх амин чухал шаардлага бий. Ингээд олуулаа нэгдээд ажиллахаар чинь төр мөр нь эрхбиш айдаг юм байгаа биз дээ…
Манайд бол нэр нь жаахан “муухай” юм даа. Гэхдээ монгол хэлний яндашгүй сангаас тохирох үг олдож л таараа. Дээрэмчин төртэй, тонуулчин намуудтай байснаас Дээрэмчний намтай байсан нь хамаагүй дээр л дээ.
Бэрхшээл их гарна аа. Ер нь бэрхшээлгүй юм гэж энэ хорвоод байхгүй л дээ. Манай хүчний байгууллагууд интернетийг хянах гэж илт оролдох болсон нь нууц биш. Хяналт тавих нь зүй ёсны хэрэг боловч манайд чинь хаа хаанаа хэмжээгээ хэтрүүлдэг зовлонтой ш дээ. Ямар ч гэсэн тэдний хяналт хуулиас хэтэрч, төр засаг, албан тушаалтнуудын гэмт хэрэг, гэмт үйлдлийг халхлан хаацайлах, иргэдийн суурь эрх, эрх чөлөөг хязгаарлах хэмжээнд хүрэх ёсгүй. Тэд хуулиас давсан эсэхийг өөдөөс нь хянах бүрэн боломжтой…
Бид ч гэсэн бүх асуудлыг хуулийн дагуу, зөв шударга, ил тод хийх, шийдвэрлэх эрхтэй бөгөөд үүрэгтэй. Тэмцлийн үндсэн арга нь олуулаа зэрэг зэрэг идэвхитэй ажиллах явдал юм билээ. Хэрэв нам байгуулбал эрх баригчид монгол зүй тогтлын дагуу тагнуул туршуул, өдөөн хатгагчид шургуулах нь гарцаагүй. Харин тэднийг илрүүлэх шиг амархан зүйл гэж үгүй бөлгөө…
Монголын интернет ертөнцийг ажиглаад байхад энэ намын бүх суурь нөхцлүүд бэлэн байна. Манай техник технологи дэлхийн түвшинд нэг их гологдохгүй. Гишүүд, боловсон хүчин дэндүү хангалттай, улам л нэмэгдэнэ үү гэхээс хасагдана л гэж лав байхгүй. Гишүүдийн мэдлэг, боловсролоор бол ёстой бахархмаар, дэргэд нь одоогийн УИХ бол ясли, цэцэрлэг л гэсэн үг. Үзэл суртал бол ерөнхийдөө байж л байна. Эхний удаад PPI-аас гол санаагаа аваад манай адгийн нөхцөл байдалтай холбож бодоод юу хийхээ жагсаахад гараад л ирнэ. Мөн орон зай, цаг хугацаанаас үл хамаарах тул үлэмж давуу талтай…
Сүүлийн үед манай залуус шууд зохион байгуулаагүй боловч амьдралын явцад идэвхитэй, сонирхлын бүлгүүд олноороо бий болсон нь илт харагдаж байгаа. Энийг зохион байгуулах л үлдэж байна даа, гэхдээ хэн нэг нь заавал дарга болж зохион байгуулах хуучны ёс өнгөрснийг анхаарах хэрэгтэй байх…
Иймээс мөдхөн байгуулагдах Монголын Дээрэмдийн нам мандтугай…
Судлаач Д.Ганхуяг
2011 оны 10 дугаар сарын 10.