УИХ-ЫН ГИШҮҮН Г.УЯНГА: ЗОХИОН БАЙГУУЛАГДАХ ЧАДВАРТАЙ АРД ТҮМЭН ТЭСЧ ҮЛДЭНЭ…

УИХ-ын гишүүн Г.Уянгатай сэтгүүлч Зоригтын Энхмөнх ярилцлага хийснийг хүргэж байна.

З.Э. Та хэвлэл мэдээллийн салбарт багагүй хугацаанд ажиллаж, басхүү олон сонины эрхлэгчийн албан тушаал хашиж байсан хүн. Хэдий үеэс сэтгүүл зүйн салбарын хүн гэдгээ мэдэрсэн бэ? Юу таныг хөглөж байв аа?
Гантөмөрийн Уянга: Сэтгүүл зүй бол хөг, уянгаас хамгийн хол мэргэжил. Сэтгүүл зүй бодат амьдралыг, баримтыг яг байгаа чигээр нь дамжуулах л “хар ажил”. Оюуны салбарын уурхайчин гэдэг дээ. Барууны сэтгүүлзүйг бидэнд ингэж л заасан. Харин миний дотоод итгэл үнэмшил үүнээс арай өөрийг хэлдэг. Гэрэл зураг, дүрс бичлэгээр дамжаад орчин үеийн технологитой түрүүлж холбогддог нь энэ чиг үүрэгтэй нь холбоотой.
Уран зураг, кино бол урлаг болчихдог. Гэхдээ уран сайхны төрөл зүйл сэтгүүл зүйд бий л дээ, нийтлэл, хөрөг, тэмдэглэл гэх мэт. Би тэр төрөл зүйлээр нь яваагүй юм. Телевизэд мэдээний жанраар, сэтгүүл зүйд улстөрөөр мэргэшсэн байсан гэх үү дээ. Сонин маань хүртэл “Улстөрийн сонин” нэртэй байсан.
Уянга, хөг багатай хамгийн хатуу, хуурай талбар. Сэтгүүл зүйн газар нутгийн цөл нь гэсэн ч болно. Би сэтгүүлчээр ажиллаж байхдаа тэр цөлд нь амьдарч байсан, улстөрийн өгүүлэл бичиж, телевизийн нэвтрүүлэг хийж. Энэ салбарын хүн гэдгээ мэдрэхийн тухайд хамт ажиллаж байгаа мэргэжлийн нөхдийн, ахмадуудын бас үзэгчдийн үнэлгээ чухал. Үнэлгээ янз бүрээр ирнэ, атаархал, шүүмжлэл, магтаал, матаас… Тэр дунд л би энэ салбартаа овоо яваа юм байна гэдгээ мэднэ шүү дээ. Тэр бол сайхан мэдрэмж, гэхдээ тийм уянгалаг энэ тэр биш, бахархалтай л байдаг юм. Би Уянга нэртэй ч сэтгүүлзүйд бол ёстой уянгалж байсангүй ээ.
З.Э. Сэтгүүлч хүн үгэн дээр тоглолт хийдэг. Үгийн хүчийг та хэрхэн ойлгодог вэ?
Г.У. Яг манай салбарт “Үг бол зэвсэг”. Ийм хурц зэвсгээр хамаагүй тоглож болдоггүй. Энэ зууныг мэдээллийн зуун гэдэг дээ, тэр мэдээлэл үгээр дамжиж байна. Үгээр тоглож байгаа нь энэ гээд хүнээр тоглож болохгүй, өөрөө ч бусад нь ч энэ зэвсэгт шархаддаг, үхдэг ч тохиолдол бий. Харин урлаг, уран сайхны салбарт, яруу найраг энэ тэрд үг бол зэвсэг гэхээсээ илүү эгшиг, чавхдас, аялгуу болчихдог. Бас харьцангуй л даа, тэр сайхан утга уянгын салбарт Пастернак, Высоцкий, Монголд Чойном тэр чавхдасаар дүүжлүүрээ бэлдчихсэн түүх ч бий. Чойном яруу найрагч мөн бишийн маргаан ч эндээс л эхтэй.
Үг нэг боловч зэвсэг болох уу, эгшиг болох уу гэдэг нь яаж хэрэглэхээс болдог. Тэгэхээр миний мэргэжил мэргэшил хоёр “үгээр тоглож болохгүй” гэж хамгийн түрүүнд анхааруулдаг.
З.Э. Үнэнээс бид өөрсдийгөө тольдож байдаг. Гэхдээ төгс биш юм болохоороо хааяа үнэнийг огоорч, өөрсдийгөө хуурдаг шүү дээ…?
Г.У. Харьцангуй юм даа, ер нь ертөнц өөрөө харьцангуй гэдгийг бүр байгалийн хуулийн түвшинд хүн төрөлхтөн бүгдээрээ хүлээн зөвшөөрөөд нэгэн жаран л өнгөрч байна.
Ер нь хүн өөрийгөө хуурч болдоггүй, харин мууг сайн гэж өөрийгөө тайвшруулах, сайныг тааруу гэж эерүүлэх гэх мэт сэтгэлийн урвал нь хүнийг тайван амьдрахад тустай. Хүн чинь сэтгэлийн амьтан. Ер нь толь ч гэсэн хүнийг яг тусгадаггүй, эсрэг тусгал шүү дээ, үнэндээ. Хүн бол яаж ч байсан өөрөө, тэгээд дотоод сэтгэл. Энэ ертөнцөд ирэхэд өмсгөсөн хувцас бол энэ бие. Түүнийгээ тайлаад явахад яг чи өөрөө л үлдэнэ. Хүн хуураагүй бол өөрийгөө хуурах ч яахав дээ, мэдэж л байгаа өөрийгөө.
Хүүхэд нь ээжийгээ хуурч байгааг мэдсээр байж өхөөрдөж тэр хуурмагт чинь дасгадаг тийм л хорвоо. Гэхдээ “дандаа хуурч болохгүй” гэж насаараа сануулдаг. Энэ бол мөн чанар хийгээд ёс суртахуун.
З.Э. Тэгвэл та идеалист хүн үү?
Г.У. За даа, биднийг багаас нь л материалист хэвэнд цутгаж хүмүүжүүлсэн шүү дээ. Бурхнаа хүртэл материаллаг талаас нь хардаг шүү дээ. Гэхдээ манай буддизм өөрөө их л “материалист шашин” шүү дээ.
Бусад шашны талаар нэг их мэдэхгүй, ахуйн тал дээр загалмайтны соёлын нөлөө их учраас тэр талаар жаахан гадарладаг л байх. Манай буддизм “Чи үйлээ хяна, үйлийн үрээр чи ирээдүйгээ өөрчилж чадна” гэж сургадаг. Ингэж бодвол атеист байх буддист байх хоёрт нэг их ялгаа байхгүй ч юм шиг заримдаа боддог л юм. Гэхдээ мэдээж тийм биш байж таараа, би нарийн судалсан хүн биш тул юугаа мэдэхэв.
З.Э. Хүн юунд итгэж биширч явбал нуруутай явдаг юм бол оо?
Г.У. “Хувь хүн”-ээс “бие хүн” болон төлөвшихөд товчдоо “хүний үзэл бодол тогтоход” хугацаа, орчин, ажил үйлс бүгд л нөлөөлдөг. Гэхдээ хүн өөртөө найдах ёстой. Буддист тайлбараар бол бас сэтгэлээ засаж, нисванисаа дарж, зөв явах учиртай.
Төлөвшсөн бие хүний хувьд зарчим чухал. Зарчим хоёрдвол завхрал болдог гэдэг байх аа. Зарчимдаа үнэнч явах ёстой шиг. Түүнээсээ гажихаараа л бүтээсэн “би” маань “би биш” болж, өөрөөсөө өөр хүн болдог юм болов уу даа. Өөрийгөө олсон хүмүүс өөрийн зориулагдсан зүйлдээ зоригтой байж, өөрт зориулагдаагүйгээсээ татгалзаж бас чаддаг.
З.Э. Өөрийгөө олсон тань хэзээ вэ?
Г.У. Адармаатай, донсолгоотой, эрсдэлтэй замаар удаан явсан. Гудамжинд тэмцэл хийж, иргэний хөдөлгөөн зохион байгуулж, нийгмийг өөрчлөх гэсэн 10 гаруй жил, Ардчилсан намд ажиллаж “сөрөг хүчний”, “нийгмийн засварчдын” эгнээнд байсан он жилүүд бүгд л өөрийгөө олох зам байсан. Энэ ээдрээтэй, донсолгоотой, адал явдалтай өнгөрсөн хугацаа, он жилүүддээ би маш их хайртай.
Хүмүүс амар хялбар, эрсдэл багатай замыг сонгодог байхад би дандаа л хамгийн хэцүү, найдваргүй мэт, тодорхойгүй мэт замыг сонгосон байдаг. Энэ хугацаанд надтай учирсан хүмүүс, тэдний араншин, гомдоож бас баярлуулж байсан тэр бүх учрал тохиолууд намайг өөрийгөө олоход тусалжээ.
2012 оны сонгуулийн өмнө би өөртөө нэгэн шийдвэр гаргасан байсан. Олон жил тогтсон ажил төрөлгүй, нийгмийн даатгалын дэвтэр маань ердөө л гурван сар бөглөгдсөн, хамаг эрч хүчтэй залуу сайхан нас минь гудамжинд жагсаж өнгөрсөн байлаа. Ер нь би өөрийгөө буруу газраар хайгаад яваад байна, энэ замд би байхгүй гэдгээ мэдрэх хэрэгтэй юм байна гэж бодогдоод…
Хэрэв энэ сонгуульд амжилт олохгүй бол олон нийтэд зарлаж байгаад улстөрийг бүрмөсөн орхино гэж шийдсэн. Зарладаг нь “од болох” гэсэндээ биш буцах замаа л хаах гэсэн хэрэг. Ингэж зарлаад улстөртэй огт хамаагүй огт өөр ажил олж хийнэ, өөр салбар руу орно, алдсанаа нөхөж амжилт олно. Гоо сайханд сууж, өөрийгөө “жинхэнэ эмэгтэй хүн” болгоно. Хүүхэд төрүүлнэ гэж бүр шийдчихсэн байсан.
Энэ тухайгаа гэр бүл, намын нөхөддөө хэлчихээд сонгуульд орсон. Нэгэнт тийм шийдвэр гаргачихсан хүн чинь хаалтаа харамсалгүй сайхан хийе гэж бодсон. Надад ямар ч айдас түгшүүр, догдлол, сандрал, улайрал байгаагүй, гарахгүй бол зам тодорхой тул маш тайван байсан. Гэхдээ сонгуулийн кампанидаа дутуу юм үлдээлгүй, байгаа багахан мөнгөндөө тааруулаад аль болох хичээж нямбай, тултал нь сайн ажилласан.
Харин хувь тавилан намайг чиглэлээ өөрчлөөд буцъя гэхэд “сорьж болсон” гэж үзсэн бололтой “үгүй шүү хө, чиний явах зам энэ” гэж хэлээд эргэлт буцалтгүй энэ зам дээр тавьчихсан. Одоо бол эргэлзээгүйгээр энэ замаар урагшлаад яваад байхаас яахав.
Магадгүй намайг улстөрийг эргэлт буцалтгүй орхиё гэж шийдэх хүртэл намайг шалгаад л байж дээ. Түүнийг нь би тодорхой хэмжээгээр давсан юм уу даа гэж боддог. Харин одоо надаас дараагийнхаа шалгалтуудыг авч эхлээд явж байгаа байх. /Инээв/
З.Э. Бид бүгдээрээ л эрвийх дэрвийхээрээ дор бүрнээ хичээж байна. Өнөөдрийн нийгмийн юу нь таныг баярлуулах юм бэ?
Г.У. Ер нь бол ард түмэн юу хүснэ вэ, түүндээ хүрдэг л гэж боддог. 1990-ээд онд монголчууд өндөр байшингууд, хүн бүр л машинтай болохыг хүсдэг байсан. Одоо харцгаая, мөрөөдөл биелсэн л байгаа биз дээ?
Хүн бүр машинтай болбол түгжрэл гэдэг юм үүсдэг, утаа униар ихэсдэг, зам тавих хэрэгтэй болдог, өндөр байшин барихаар зогсоол хэрэг болдог, газар үнэтэй болдгийг мэддэггүй л байсан шүү дээ. Мөрөөдөл бүр биелэхдээ өөрийн проблемийг авчирдаг юм байна. Харин өнөөдөр баялгийн шударга хуваарилалт, амар амгалан амьдрал, ирээдүйн баталгаа хүсэж шаардаж байна. Би үүнийг л сайн зүйл гэж боддог.
Хувьсгал гэдэг эдийн засаг талаасаа бол шинэ баячуул шинэ хөрөнгөтөн төрөх боломж юм. “1990 оны дараа л баяждаг байж, одоо бүх зах зээл эзлэгдсэн” гэж гуниж гутарч байгаа хүмүүст дахиад нэг боломж бий болж байна. Монголчууд зах зээл гэж юу байдгийг ойлгочихлоо, одоо шинэ нөхцөлд тохирсон дүрэмтэй, үндсэн хуультай болохыг хүсэж байна.
Доржийг ядуу болгох биш, Доржтой адил баян болох боломж гэсэн үг. Одоо тэр боломжийг бүрдүүлэхийн төлөө тоглоомын дүрмээ өөрчлөхийг шаардаж байна. Цөөнхөд бус нийтэд үйлчилдэг тоглоомын дүрэмтэй болохыг хүсэж байна. Идэвхгүй тэжээлгэгч биш, хөдөлмөрлөгч болохыг хөдөлмөрийнхөө үр дүнг бодтой хангалттай хүртдэг болохыг хүсэж байна. Баяжвал улстөрөөр биш хөдөлмөрөөр баяжихыг хүсч байна. Хууль зөрчин баяжигсдыг нийгмээс шахаж шүүж тусгаарлаж эхэллээ. Үүнийг хатуу үргэлжлүүлэх ёстой.
Ингэж үймж бужигнаснаар намагшсан нуур хөдөлж, тогтсон муу систем нь эвдэрч, элдэв муухай үнэр цацдаг ч үр дүнд нь цоо шинэ цутгалан үүсч, цоо шинэ эко систем үүсдэг. Шинэ намагшаагүй, загасаар баян тунгалаг нууртай болох ёстой биз. XIII зуунд л яг ингэж үймж бужигнаж байсан байх. Үр дүнд нь цоо шинэ дэлхийн үндэстэн төрөн гарсан биш бил үү?
З.Э. Хайрын талаар бид өдөр бүрнээ л сонсож сурдаг мөртлөө харгис бурангуй явдал өнөөдөр яагаад байсаар байгаа юм бэ?
Г.У. Энэ бол байгалийн хууль, нийгмийн хуулийн зөрчил. Рефлекс ба ухамсрын зөрчил. Араатан үр төлөө тэжээхийн тулд өвсөн тэжээлтнийг, нялх төлийг нь ч барьдаг. Үүнд хайр ба харгислал хамт байгаа биз?
Хүний нийгэм бол байгалийн хатуу хуулиас салах эрмэлзэл юм. Тиймээс үндсээрээ байгальтай зөрчилддөг. Энэ бол оюун санааны ухамсрын зөрчил, байгаль экологийнх нь бол үүнийг дагалдсан сүйрэл. Мэдээж нийгэм зэрлэгшил рүүгээ зүтгэх нь хүсүүштэй зүйл биш л дээ. Тогтсон систем эвдрэхээр хүний байгалийн мөн чанар илэрч байгаа юм.
Өнгөрсөн 25 жилд бүгд завгүй зүтгэхдээ нэг л зүйлийг ор тас орхисон. Энэ бол ухамсар, хүмүүжил, төлөвшил. Ухамсартайгаа “коммунист”, хүмүүжилтэйгээ ”сул дорой”, төлөвшсөнийгөө “арчаагүй” гэж эсэргүүцэж, дарж, шахсаар ийм л нийгэмд хүрч. Энэ бол нийгмийн бас нэг онцгой хэлбэр л дээ. “Чадлаараа хулгайл”, “Амиа бод” “Нийгмээ тэнэгүүд л боддог” гэж тайлбарласан гэнэн либерал суртлын үр дүн.
Юу ч ойлгоогүй, юу ч мэдээгүй байж цэцэрхэх дуртай нэр төрд шунагчдын гэнэн амбицаас үүдэлтэй тэнэглэлийн үр дүн. Ойлгоогүй мэдээгүйг нь зөвшөөрч болно, ердийн мэргэжил эзэмшихэд дөрвөн жил ном үзээд ойлгодоггүй, практик туршлагаар баталгаажуулдаг. Тэгэхээр либерал нийгэмд амьдарч “практикаар туршиж үзээгүй нь” тэдний буруу биш л дээ, гагцхүү мэдэхгүйгээ тэнэглэж цэцэрхдэг нь л буруу. Одоо түүндээ бантаад юу ч гэж бичихээс буцахаа байж. Үүнийг нь бас ойлгож болно, яагаад гэвэл тэдэнд дахин шинээр төлөвших боломж байгалийн хуулиар байхгүй, гагцхүү үхэн үхтлээ өөрсдийн буруу төсөөллөөр бий болгосон нийгэмдээ амьдрах гэж улам цаашаа зүтгэхдээ бусдыгаа хорлодог нь л даан ч муухай байгаа юм даа.
З.Э. Ямар ч сэдэв ярьсан улс төр рүү хальтирчих гээд.., энэ таны ажил мэргэжлийн онцлог бололтой. Өөртөө та сэтгэл ханаж байсан үе бий юу?
Г.У. Ер нь ховор доо… Гэхдээ өөртөө сэтгэл дундуур явдаг хүн ч биш ээ… Заримдаа өөрийгөө хөндлөнгөөс харж болж бүтэж байгаагаа мэдэрч түүнээсээ урам зориг, хүч, энерги авдаг байх хэрэгтэй болов уу.
З.Э. Эмэгтэй хүний хувьд та өөртөө таалагддаг уу?
Г.У. Надад миний энэ тэр таалагдахгүй байна гэчихвэл ээж минь гомдох байх даа. Жаахан намханаа эс тооцвол энэ тэр гэж голох юм алга. Энэ бол надаас шалтгаалсан “алдаа” биш. Арван жилд байхын л ангидаа намханд ордог байсан. Дөрөвдүгээр ангид байхдаа хөгжим бүжгийн сургуулийн сонгодог бүжгийн ангид шалгуулаад хэт намхан гээд орж чадаагүй.
Гэртээ ирмэгцээ уйлж “Намайг намхан гээд авсангүй. Та нар намайг багаас минь арвын хувингаар ус зөөлгөсөөр байгаад намхан болгочихож” гэж их л гомдоллож билээ. Үнэндээ аав, ээжийгээ харвал надад одоо буйгаасаа өндөр болох боломж байхгүй юм билээ. (Инээв)
З.Э. Эмэгтэй хүн эрэгтэй хүнгүйгээр өөрийгөө эмэгтэй хүн гэдгийг мэдэрч чадах уу?
Г.У. Мэдээж чадахгүй. Маш хязгаарлагдмал байгалийн гажилтыг эс тооцвол хүн эр эм гэсэн хоёрхон янз. Хосоор амьдрах, биедээ тэмүүлэх нь байгалийн жам. Тэр жамыг хэн ч зөрчиж чадахгүй. Нийгэм хөгжиж байгаа ч, эмэгтэй хүн бие даасан, эр хүнээс хараат бус гэж наанаа хэлэвч цаанаа эр хүнээр гарцаагүй дутна. Эр хүнтэй байхад эмэгтэй хүн итгэлтэй, айдас багатай,тайван амьдарна. Нийгэм талаасаа ч тэр, эр хүнтэй байхад ядаж хариуцлагаа хуваах түшиг тулгууртай, нийгмийн эрсдлээс хамгаалалттай болдог шүү дээ.
З.Э. Харин хүмүүс Таныг их хүчтэй, найдвартай эмэгтэй гэж хардаг?
Г.У. Тийм бол баярлалаа. Ер нь орчин үеийн хүн хоорондын харилцаа итгэлцэл дээр тогтдог гэж боддог. Тиймээс би хэлсэндээ байхыг боддог. Энэ бол “мужик” зан төдий биш ээ, нийгэм өөрөө хүн бүрээс үүнийг шаардаж, хангаж байвал хариу итгэл үзүүлж байна. Үүнд хүний хүч чадал бий гэж боддог. Хэрэв би хүчтэй, найдвартай харагдаж байгаа бол хүний итгэл алдаагүй гэсэн үг.
З.Э. Багадаа та ямар охин байв аа?
Г.У. Миний аав Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумынх, ээж Дарьганга сумын хүн. Аав ээж хоёр маань арван жилээ төгсөөд Улаанбаатарт техникум төгссөн. Би өөрөө хотод төрж өссөн, айлын дөрвөн хүүхдийн том нь. Одоо бодоход нүүдэлчин маягаар амьдарч байсан санагддаг юм. Чингэлтэй, Амгалан, 3-р хороолол, Бага тойрог, 32-н тойрог гэх мэт газруудаар амьдарч, бага нас маань дийлэнхдээ гэр хороололд өнгөрсөн.
Усаа зөөж, түлээгээ хагалж, хашаагаа цэвэрлэж, дүү нараа хардаг байлаа. Дүү нарынхаа өмнөөс хариуцлага үүрдэг, загнуулдаг хүүхэд байсан. Дөрөв, тавдугаар анги гэхэд аль хэдийн гэрийнхээ бүх юмыг хийдэг, аавынхаа цагаан цамцыг угааж индүүддэг болчихсон байж.
Ер нь ээжийгээ гэрийн ажлаас их эрт чөлөөлсөн. Намайг тусдаа гарсны дараа ээж минь нэг хэсэг л “Охин маань тусдаа гарсан чинь гарыг маань гандан шуугаар нь тасдаад аваад явчих л шиг л боллоо” гэж найз нөхөддөө ярьдаг байсансан. Охиноо магтаж байгаа нь тэр шүү дээ.
З.Э. Ямар улиралд та эрхгүй татагддаг вэ? Чухамдаа юунд нь?
Г.У. Бүх улиралд дуртай. Өвлийн нүд гялбасан шинэхэн цас орох үеийн цэвэр агаарыг өөр аль ч улирлаас олж харахгүй. Хаврын ирж яваа цаг хүний сэтгэлийг гэгэлзүүлж цаанаа л нэг сайхан байдаг бол зун цаг бидний ганц налайж, зоо тэнийдэг улирал. Зундаа бид зусландаа ах дүүгээрээ нийлж гараад хүүхдүүд бужигналдаад сайхан байдаг юм. Намрын буцаж яваа нар хэдий уйтгартай ч халуун хүйтний хэм яг таараад хичнээн сайхан байдаг билээ дээ. Энэ улиралд би насаа нэмдэг болохоор сайхан байдаг байсан, харин одоо улам бүр л уйтгартай болох байх даа /инээв/
З.Э. Улирал гэсэн чинь яруу найраг асуухгүй өнгөрч болохгүй нь…
Г.У. Хүнд яруу найраг сонирхдог, шүлэг бичиж үздэг нас гэж байдаг байх. Гэхдээ надад яруу найрагчийн авьяас байхгүй. Хүмүүсийн бичсэн сайхан шүлгийг сонсох, заримыг нь цээжилж хаа нэг хэлэх дуртай. Миний машинд О.Дашбалбар, Б.Галсансүхийн шүлгийн цомгууд, “Бас л завгүй” яруу найргийн цуврал CD явж л байдаг. Багадаа Б.Лхагвасүрэн гуайн “Боржгины бор тал”-ыг санаачилгаараа цээжилчихээд уран зохиолын хичээлдээ магтуулж онц авч байж билээ.
З.Э. Нээрэн та дуулах дуртай гэсэн. Ямар дуунд дуртай вэ?
Г.У. Сонсох дуртай, дагаж дуулах дуртай дуунуудын маань дийлэнх нь хайрын сэдэвтэй уянгын дуунууд байдаг. Ариунаа, Сараа, Алтаа, Сэрчмаа гээд л бүсгүйчүүдийг сонсох, дуунаас нь дуулах дуртай.
З.Э. Та дүгнэлтийг хэр хурдан хийдэг хүн бэ?
Г.У. Яардаггүй, угаасаа мэргэжил маань тийм болгочихсон байх. Би хэлдэг, дор хаяж гурван баримт, тохиолдлоос л нэг дүгнэлт гарга гэж. Нэг үйлдлээр шууд дүгнэх боломжгүй. Ер нь бол баримт дуусахад дүгнэлт эхэлдэг гэдэг биз. Олон олон үйлдлээр мөн чанарыг нь таньсан хойно хүнээс ямар үйлдэл гарахыг ч урьдчилаад таачихаж бас болдог шүү дээ.
З.Э. Бид яалт үгүй цаг хугацааны золиос гэлтэй. Цаг явах тусам таны хэмжүүр улам нарийсаж байх юм уу?
Г.У. Золиос юу байхав дээ, бид цаг хугацааны энэхэн хэрчим дотор л амьдарна. Тэр хугацаандаа өөрт оногдсоноо хийж амжаагүй хүмүүст золио болж байгаа мэт санагддаг байж магадгүй. Заримдаа боддог л юм, завгүй ажиллаж ихийг бүтээсэн хүмүүс ч заримдаа баяр хөөр багатай амьдарсандаа харамсдаг болов уу гэж. Хүн өөрөө яаж харахаас их хамаарна.
З.Э. УИХ-н гишүүн биш, бүр сэтгүүлч байхаас өмнө байсан Уянгыг олж харъя гэвэл… Танд “хуучны” Уянгаас санагалздаг зүйл бий юу?
Г.У. Өнгөрсөн бүх цаг хугацааны Уянгууд өнөөдрийн Уянга дотор шингэж уусаад, түүний салшгүй хэсэг болжээ. Тэгэхээр би хоёр, гурван өөр Уянгааг цаг үеүдэд зэрэгцүүлж тавих биш, тэднийг матрешка шиг дотор нь оруулж л хардаг. /Инээв/
З.Э. Хүнд гомдох нь нүгэл юм уу гэж би хааяа боддог… Уучлалдаа та хэр өгөөмөр вэ?
Г.У. Ямар бурхан будда, дарь эх биш. Хүн л хойно гомдолгүй яахав. Гэхдээ мартана гэж нэг сайхан юм байна. Харин хүн их дотно, итгэсэн хүмүүстээ илүү гомддог юм билээ. Гомдлын нөгөө тал нь сэтгэлийн их дотносол, түүнээс үүдсэн хүлээлт юм билээ.
Харин гомдлоо исгээд, өс хонзон үйлдвэрлээд, шүд зуугаад явах л буруу. Хүн уужуу байх ёстой. Ер нь хүнээс өөрт нь байхгүй, бурхнаас заяагаагүй юмыг нь нэхэж шаардах хэрэг юун. Мөнөөх л мөн чанарыг нь таньж мэдсэн бол ийм алдаа хүн гаргахгүй л дээ. Хүн өөртөө ч амар амгаланг бий болгохын тулд бас их ачаагаа хөнгөлөхийн тулд гомдол тээж явснаас уучилж, эсвэл зүгээр л мартсан нь дээр.
З.Э. Танд үнэнээр хэлдэг ойрын зөвлөгч гэвэл…?
Г.У. Миний нөхөр.
З.Э. Бүх л зүйлс үгүйрэн хоосрох нь тодорхой. Амьдралаас та одоо юуг хүсдэг вэ?
Г.У. Дээд тэнгэр надад сайхан хувь тавилан заяажээ гэж хардаг. Хэрэв хүмүүст янз бүрийн хувь тавиланг дэлгэж байгаад сонгуулдаг бол олон хүн сонгохоор тийм сайхан амьдралыг надад бэлэглэжээ. Түүнээс илүүг хүртчих юмсан гэсэн шунал надад алга. Бидний хувь тавилан өөрөө бас нэг хүрээ, жаазтай, түүнээсээ хальж хэтрэх гэвэл дохио өгдөг байх. Түүнийг нь сонсож, мэдэрч, зогсох учиртай газар нь зогсох мэдрэмж, чадвараа олж авсан байвал сайн. Чадаагүй хэтрүүлээд л байвал шийтгэлээ өгчихдөг байж магадгүй. Өөрөөр хэлбэл өгөгдөл дотроо л бид амьдарна уу гэхээс биш түүнээс давсан юманд хүчрэхгүй.
Яг миний тухайд тэр л хүрээ жаазнаас хэтрээгүй болов уу гэж бодож байна. Миний сайхан амьдрал, миний сэтгэл ханамж ганцхан Уянга, түүний гэр бүлийн дөрвөн ханан дундах аз жаргалаар хэмжигдэхгүй болсон гэж боддог. Хувь тавилан намайг зөвхөн өөрийнхөө төлөө биш бусдын аз жаргалын төлөө зүтгэх зам дээр өөрөө гаргаж тавьсан шүү дээ. Тэгэхээр тэр хувь заяа намайг аль хүртэл дагуулах нь вэ, тэр хүртэл нь явах л шаардлагатай болж байна даа.
З.Э. Улс төрд та ажилласнаасаа хойш өөр ажил мэргэжлийн жимийг олж харав уу?
Г.У. Үгүй. 2012 оны сонгуулийн өмнө л, энэ удаа чадахгүй бол огт өөр салбарын тухай тулхтай, тухтай тунгаая гэж бодож байлаа. Одоо нэгэнт зам шуударсан тул би хувь тавилангаас зөрж өөр зүйл бодохгүй байгаа. Улс орныхоо хувь заяатай өөрийнхөө хувь заяаг холбосон хүнийг улс төрч хүн гэж би боддог. Тэгэхээр үүнд зориулах хүч чадлаа зөв бодтой үнэлсэн, бас золиогоо тооцсон байх шаардлагатай болно.
Монгол орон өнөөдөр эгзэгтэй үедээ байна. Бид гарцаагүй Үндсэн хуулиа өөрчилж, төрийн тогтолцооны болон системийн өөрчлөлтийг хийх шаардлагатай болоод байна. Харин үүнийг яаж маш зөвөөр хийх вэ гэдэгт сэтгэл зовж байна.
З.Э. Надаас ийм юм үлдээсэй гэж хүн боддог доо…
Г.У. Үр удмаа л үлдээнэ шүү дээ, байгаль дээр оршин байгаа бүхний оршин тогтнох цорын ганц арга зам бол үр удмаа үлдээх. Харин нийгмийн амьтны хувьд миний сайн үйлсийн үр үлдээсэй гэж бодож байна. Бид нийгмийн засвар, шилжилтийн маш сонирхолтой үед амьдарч, түүнд миний оролцоо, нөлөө хүчтэй байж болохоор байна шүү дээ. Энэ нийгмийн зангилаа болсон цаг үе миний болон миний үеийнхний ид үетэй давхцаж байна. Нийгмийн хамгийн хүнд ачааг 30-50 насныхан л үүрч таарна. Тэр зангилааг зөв тайлаад, зөв тийш нь залчихвал үйл хэрэг минь түүхэнд үлдэнэ. Тэгэхээр би нэг талдаа их том амбицтай хүн байгаа биз, тэрний хажууд сайд болох энэ тэр бол жижиг юм… /Инээв/
З.Э. Миний хийж байгаа үйл бусдад өөр харагддаг. Тийм болохоор би л лав таны оронд байсан бол эмээх байсан…
Г.У. Надад ер нь айдас бага төрдөг юм байна. Их айдастай хүн том хөдөлж чадахгүй. Ер нь бол зугатагч биш дайрагч байсан нь илүү хөнгөн байдаг юм.
З.Э. Хувь тавилангийн талаар таны ярианаас би их тод сонслоо. Танд итгэж явдаг суурь зүйл гэж байдаг л байх даа?
Г.У. Күнзийн сургаалд хүнийг дөрвөн түвшинд хуваахдаа “Ерөөс эрдэмтэй, эрдмийг амархан сурдаг, эрдмийг зовж сурдаг, уулаасаа эрдэмгүй хүн гэж бий” гэж үзсэн байдаг. Дорнын нийгэмд иймэрхүү каст анзаарагддаг. Хүн бүхэн адилхан жигд ухаан, ухамсар, хувь тавилантай байх ямар ч боломжгүй.
Ангийн 40 хүүхдийн хоёр нь баараггүй онц, арваад нь сайн, арай олон дунд, бас хоёр гурван муу сурлагатан байдаг байлаа. Онц нь муугаа дааж авч чирээд л. Одоо бол нийгмийн ухамсар хямраад дунд сурлагатан хулигаан нь ч илүү юм шиг, муу сурлагатан хулгайч нь ч сайхан юм шиг хаост орчихож. “Би нэг их сурлагатай байгаагүй, харин сахилгагүй бол байсан” гэж улстөрчид ярьдаг болчихож. Үүнээс л энэ нийгмийг өнөөдөр хэн удирдаж байгааг харж болно.
Онц сурлагатан, сахилгатай хүүхэд дорой, амьдрах чадваргүй гэж ярьдаг болж. Тийм биш ээ, өнөөгийн ертөнцөд зохион байгуулагдах чадвартай ард түмэн л тэсч үлдэнэ. Зохион байгуулагдсан системдээ шилдэг нь удирдана. Цэрэг дээрэмчин хоёр адилхан зэвсэгтэй ч зохион байгуулагдах чадвараар ялгарч, үргэлж цэрэг нь ялдаг. Нэг цэрэг нэг дээрэмчинг аваад үзвэл дээрэмчин илүү ч бүлэг дээрэмчин салаа цэргийн сахилгатай нь ялна.
Бисмарк “Германыг аугаа гүрэн болгож Герман хүнийг хэн ч биш болголоо” гэж ярьдаг. Тэр цагаас герман үндэстэн босч ирсэн. Сайн муу нь юу юм гэхээс Гитлер, Эйнштейн, Ницше гэх суутнуудыг төрүүлсэн ард түмнийг зохион байгуулчихаар дэлхийн хамгийн том хоёр дайнд ялагдсан ч босоод л ирдэг юм байна. Монголчууд коммунизмын жилүүдэд дарагдаж байсан гэдэг ч тэр үед л үндэстэн өөртөө итгэлтэй, зохион байгуулалттай, дайтахаас ч айдаггүй, найрамдахаас ч буцдаггүй л байсан. Тиймээс л нийгмийг заавал шилдэг нь удирдаж, залж чиглүүлэх ёстой гэдэгт итгэдэг. Тэр шилдгийг тодруулдаг систем хэрэгтэй гэж үздэг.
Хувь хүн бүрт тавилан байдагчлан, амьтан бодгалиудад, улс үндэстэнд ч тийм тавилан байдагт би итгэдэг. Монгол үндэстний ирээдүйн заяа зургийг би бүрэн мэдэхгүй ч Хегель “Хэн хүчирхэг байсан, тэр л эргээд хүчирхэгждэг тавилантай” гэсэн шүү дээ. Тиймээс Монгол үндэстэн мөнхөд оршино гэдэгт би бат итгэл үнэмшилтэй байдаг. Түүний төлөө ажиллахад бэлэн байдаг.
З.Э. Бид бүгд нэг үзэл санаатай болохгүйгээс хойш энх тайвны талаар ярих хэрэг байгаа юм уу гэж заримдаа надад бодогддог? Магадгүй хэзээ ч болохгүй зүйл бидний тархинд суулгаастай мэт…
Г.У. Боловсролтой хүн гэж бясалгагч хүнийг хэлэхгүй. Жишээ нь энэ асуудлыг диалектикийн хуулиудад тусгачихсан байдаг. Сайн мууг хайх биш, зүй тогтол үнэнийг олох нь чухал шүү дээ. Жишээ нь нийгмийн хөгжлийн гол хуулиудын нэг нь “эсрэг тэсрэгийн нэгдэл тэмцлийн хууль” гэж бий. Түүнд энэ тухай заачихсан. Одоо л манайд диалектик байхгүй, хоцрогдсон эд энэ тэр гэж ярьдаг ч дэлхий тэгж үзэхгүй, харин ч бүр хөгжүүлээд хамаагүй өндөр түвшинд оччихсон байх шиг байна шүү.
Энгийн түвшинд боловсорсон хүн элдвээр бясалгаж ид шид хайж, тэнгэр хангай шүтэж явахгүй. Тэртэй тэргүй хүн төрөлхтөн 5000 жилийн иргэншлийн явцад олж тогтоосон үнэнийг нэг хүн агуйд нүдээ аниж суугаад олдог цаг ч өнгөрсөн.
Яслиас нь эхлээд дээд сургууль төгстөл нь бүтэн хорин жил системтэй үзэж байж өнөөгийн ертөнцийн талаарх цэгцтэй ойлголт сууж байна.Энэ бол их өв. Дээр нь буддизм байна. Цэгцтэй судалж, нийгмийн оюун санаа цэгцлэх систем бий болгоно гэвэл бас л хугацаа хэрэгтэй.
Үнэндээ үндэстний төр улсууд байгаа цагт зөрчил байна, байгалийн тэмцэл байдгаараа л байна, харин түүний үр дүнд “орших, эс орших” нь ёстой л тухайн ард түмний сонголтын асуудал шүү дээ.
З.Э. Та хүүхдүүддээ юуг сүсэлж хүсэж байна вэ?
Г.У. Хүүхдүүдээ энэ нийгмийг маш сайн мэдэрч өсөөсэй, энэ дундаас өөрийгөө олоосой, оногдсон тавиландаа сайн сайхан амьдраасай, сайн хүн болж төлөвшөөсэй гэж хүсдэг. Хүн бүр өөр өөрийн хувь тавилантай болохоор түүгээрээ л замнах биз. Харин түүнд ээж нь аль чадлаараа тусалж дэмнэж, зөв хүн болоход нь чиглүүлж тусалж явах юмсан гэж бодож байна. Давтаад хэлэхэд буддизм л өнөөдрийн явдлаа засвал ирээдүй чинь засагдана гэж сургасан шүү дээ.
2015 оны 10 дугаар сарын 30.