ВАЛЕНТИН КАТАСАНОВ: АЛТНЫ ЛУЙВАР

Крымийн асуудлыг шийдсэнээр дэлхийн санхүү-эдийн засгийн байдалд ихээхэн өөрчлөлт гарсан нь мэдрэгдэж байна. Гэтэл манайхан ялсан, ялаагүй гэж байлдаантай кино ярьж байгаа хүүхэд шиг аашилж байгаа нь үнэн өрөвдөлтэй. Товчоор хэлбэл Орос ялаагүй, бас Америк ялагдаагүй. Зүгээр л АНУ-ын ганцаараа дэлхийн дарга хийдэг үе өнгөрч, АНУ, Орос, Хятад, Европын Холбоо, Япон, магадгүй Энэтхэг, БРИКС энэ тэр бүгд оролцсон шинэ дүрэм рүү шилжиж байна гэж багцаалж болох байна. Үүнтэй холбогдуулан оросын санхүүгийн аналитик В.Катасоновын нэгэн сонирхолтой өгүүллийг орчуулснаа толилуулж байна. Үүнийг уншаад Та яагаад ганц улс “дэлхийн дарга” байж болохгүйг ойлгоно гэдэгт найдаж байна…
Алтны зах зээлийг хамгийн хаалттай гэж ярьдаг. Хэдий хаалттай боловч дэлхийн томоохон банкууд АНУ-ын мөнгөний эрх мэдэлтнүүдтэй хуйвалдан аль эртнээс алтны луйвар хийж ирсэн гэрч баримт хуримтлагдсаар байна.
GATA-ийн илчлэлт
АНУ-ын Сангийн Газар (Казначейство), Уолл-Стритийн банкууд, Лондон Ситийн зарим банкууд шар металлын хууль бус луйварт оролцсон гэдэг анхны дохио ямар нэг “алтан тресттэй” тэмцэх зорилгоор 1990-ээд онд байгуулагдсан GATA (Gold And Trust Action) байгууллагаас ирэх болов. GATA-гийн үндсэн оролцогчид алтны салбарын экспертүүд хийгээд алт олборлогч жижгэвтэр компаниуд байсан юм. GATA-гийн зорилго нь шар металлын үнийг бууруулахад чиглэсэн операцид удаан хугацаанд оролцож ирсэн банкуудын үйл ажиллагааг илчлэх явдал байсан юм.
1970-аад онд алт долларын стандартыг засварласнаас хойш алтны үнэ (Бреттон-Вудын системийн хүрээнд шар металлын үнэ тройн унци нь 35 доллар гэж тогтоосон байдаг) хэсэг хугацаанд эрчимтэй өссөн юм. 1980 оны 1 дүгээр сар гэхэд үнэ 800 долларын босгонд тулж, XX зууны туйлын дээд үзүүлэлт тогтоосон юм. Алт долларын системийг засварлаж, цаасан долларт суурилсан дэлхийн валютын системд шилжихийг санаачилсан санхүүгийн тэрхүү бүлгийн сэтгэл санааг алтны үнийн өсөлт маш их унагасан юм.
Хэлбэрийн хувьд алтыг зоосон мөнгө биш болголоо ч шар металл ногоон цаасны өрсөлдөгч хэвээр үлдсэн нь де-факто юм. Чингэхдээ зүй тогтол нь ийм юм: алтны үнэ хэчнээн өндөр байвал доллар төчнөөн унаж байв. Үүний урвуугаар алтны үнэ буурахад долларын эрэлт өсч, түүний ханш, худалдан авах чадвар өсч байв. 1980-аад оноос Америкийн ашиг сонирхлыг даян дэлхийд түгээх гэж ойлгох болсон даяарчлал эхлэв. Ийм даяарчлалд хүчтэй доллар хэрэгтэй байлаа, гэтэл үнэ нь тасралтгүй өсч буй алт үүнд илт саад болж байв.
Ингээд АНУ-ын засаг томоохон банкуудтай нийлэн шар металлын үнийг зохиомлоор тогтоон барих төслийг хэрэгжүүлэхэд ажилд оржээ. Энэ нь олон орны алт олборлогч аж үйлдвэрт хүчтэй цохилт үзүүлэв. Ялангуяа ашигт ажиллагаа нь өндөр биш энэ салбарын том биш компаниуд их нэрвэгдэв.
Яг энэ үед алт олборлогч салбарын зарим компаниуд эрх ашгаа хамгаалахын тулд GATA-г байгуулжээ. Тэгээд алтны зах зээл дээрх янз бүрийн луйвруудыг илчилж эхэлжээ.
Дам шинж тэмдгээр дэлхийн зах зээл дээр ихээхэн хэмжээний алт нийлүүлдэг картель (трест) дэлхий дээр ажиллаж байдгийг тэд тогтоож чадсан байна. Энэ хаанаас гарсан алт билээ ?
GATA-гийн үзэж байгаагаар АНУ-ын Сангийн Газрын (Казначейство) нөөц, магадгүй бусад зарим орны төв банкны нөөцөөс гарсан байж болох аж. Алт хадгалах газраас шар металл гаргах операцийг хуурамч нягтлан бодохын бүртгэлээр далдалдаг байна. Балансад “биет алт” байж болох авч үнэн хэрэг дээрээ стандарт алтан цутгамлуудын оронд Сангийн Газар, Төв банкуудад бичиг данс л байдаг аж. Тэр нь “биет алттай” тэнцүү байдаг байна.
1990-ээд онд шар металлын үнэ аливаа логикийн эсрэгээр унаж эхлэв. Энэ уналт бусад бодит болон санхүүгийн активууд, бараа таваарын үнэ өссөн суурь дэвсгэр хачин сөөлжүү харагдаж байлаа. Мэдээж хэрэг АНУ-ын долларын ханш өндөр түвшинд байж, даяаршлын үйл явцыг хурдасгаж байлаа. Оросын Холбооны Улс дахь өмч хувьчлал доллар ашиглан хийгдсэн юм. Рубльд харьцах долларын ханш хэчнээн өндөр байх тутам хувьчлалын явцад доллараар улам их актив худалдан авч болох нь ойлгомжтой байсан юм.
Үүнтэй нэгэн зэрэг хэн нэгэн шар металлыг хямд үнээр худалдан авах чадаад байсан юм. Тэд алтыг төлөвлөгөөтэй хурааж байгаад даяарчлалын үйл явц дуусах агшинг хүлээж байв. Өнөөдөр бүгдээрээ алтан стандартад эргэж шилжие хэмээн бүхнээс чанга уриалан дуудах тэр цаг нь болж байна.
Хэрэв ингэж эргэж орох юм бол америкийн Сангийн Газар, зарим Төв банкны подвалыг цөлмөн хоослох явцдаа хамгийн их үнэт металл хурааж чадсан тэр хүмүүс хожих юм. Эхний ээлжинд Ротшильдийн хяналтад буй банкууд гэж таамаглаж болох ба яагаад гэвэл алт бол тэдний морь нь юм. Хоёр зуун жилийн өмнө Наполеоны дайны үеэр Европын алтны ихэнхийг гартаа төвлөрүүлж чадсан учраас Ротшильдийнхан Ротшильдийнхан болсон юм.
Алтыг албан ёсоор зоосон мөнгө болгохоо больсны дараа алтыг тойрсон түүх ерөнхийдөө нэг иймэрхүү. GATA-гийн мэргэжилтнүүдийн судалснаар энэ бүх түүхийн үлдэгдлээс дараах дүгнэлт хийж болох аж: АНУ-ын Сангийн Газрын (Казначейство) Форт-Нокс болон бусад алт хадгалах газрууд өнөөдөр хувхай хоосон байгаа аж. Их л сайндаа жинхэнэ алтны оронд өгдөг вольфромжуулсан хуурамч цутгамлуудаар дүүргэсэн байгаа гэнэ.
Германы алтыг буцаан авсан нь
Германы албан ёсны алтан нөөцийн ихэнхи хэсэг АНУ, Их Британид хадгалагдаж байдаг. Сүүлийн үед америкийн Сангийн Газрын алт хадгалах газар байршуулсан германы алт байгаа газраа байгаа эсэхэд Берлинд эргэлзэх болжээ.
Германууд алтаа эх орондоо эргүүлж авчрахыг шаардсан чинь энэхүү хууль ёсны шаардлага ноцтой эсэргүүцэлтэй тулгарав. Эхлээд үүний эсрэг Бундесбанк татгалзав, энэ банкны дансанд эдгээр алт байдаг юм. Дараах эсэргүүцэл америкийн Сангийн Газар, Нью-Йоркийн Холбооны Нөөцийн Банкны (германы алт чухамхүү Манхэттен дахь энэ банкны алт хадгалах газар байгаа) нэрээр АНУ-ын мөнгөний эрх мэдлийн шугамаар иржээ.
Америкийн мөнгөний эрх баригчид германы шар металлыг эргүүлж өгөхөөс татгалзсанаар үл барам, Герман Улсын төлөөлөгчдийг өөрийнхөө алтанд аудит хийж алт хадгалах газарт орохыг нь хүртэл зөвшөөрсөнгүй. Вашингтон, Берлин хоёрын хооронд үүссэн маргаан Вашингтонд нэн таагүй байдал үүсгэв, учир нь Манхэттенд бусад олон орны алтыг хадгалдаг юм. Үүссэн маргааныг намжаахын тулд Вашингтон германуудад буулт хийсэн юм. 2013 оны 1 дүгээр сард 2013 оны сүүлч гэхэд Германд 50 тонн алт илгээнэ гэсэн тохиролцоонд хүрэв. (Тохиролцох юу байхав, германы алтыг буцааж өгөх ёстой юм чинь-Х.Д.Г.)
Ингээд дараагийн адал явдал болов. 2013 онд Герман өөрийнхөө 50 биш, ердөө л 37,5 тонн алтыг америкаас хүлээж авав. Атлантын далай давуулан 50 тонн алт зөөнө гэдэг их хүнд ажил байдаг аж. Гэтэл хамгийн хачин нь алтыг Герман руу явуулахын өмнө америкийн тал түүнийг нь дахин хайлуулсан нь илрэв. Дашрамд дурдахад Германы тал “ийм үйлчилгээ” хүсээгүй юм.
Зүй нь бол Манхэттений подвалд хагас зуун жил хэвтсэн үнэт металлын тоосыг арчаад л илгээх ёстой байсан. Улс орон бүр өөр өөрийн цутгамалтай байдаг, иймээс улс орнуудын алтан цутгамлыг хооронд нь хольж эндүүрэх боломжгүй. Улс болгон өөрийн тамга, өөрийн алтны сорьц, өөрийн хэмжээ, өөрийн жин бүхий цутгамалтай. Бундесдагт ч гэсэн германы алтыг испани, орос, бас туркийн алтнаас ялгах бүхий л баримт бичигтэй байгаа. Хэрэв Та вокзалын хадгалах камерт чемоданаа хийлээ гэхэд бусдын биш, өөрийнхөө чемоданыг авахыг л хүснэ.
Гэтэл Германуудад өөрийнх нь чемоданыг биш, хэнийх нь үл мэдэгдэх чемодан өгчээ. Өгөх өгөхдөө эхний шаардлагаар биш, удааж удааж өгсөн байна. Санхүү, алтнаас хаа хамаагүй хол хүнд ч гэсэн “Герман” нэртэй захиалагчийн чемодоныг хэн нэгэн идэвхитэй ашиглаж байсан нь тодорхой байна.
Бусад орнуудын алт, түүнчлэн америкийн Сангийн Газрын алт байнга “ажиллаж” байсан гэж GATA-гийн экспертүүд олон жилийн турш ярьсаар ирсэн юм. Үүгээр Уолл-Стрит, Лондон Ситигийн банкууд асар их мөнгө хийсэн тухай ярьдаг. Өмнө нь хадгалуулсан бүх алт “бааздаа” хэзээ ч эргэж ирэхгүй тухай тэд ярьдаг. Германы алтны үйл явдлын дараа олон орон АНУ-ын Сангийн Газарт хандаж өөрийн хууль ёсны алтаа эргүүлж авах мэдэгдэл, хүсэлтээ бэлтгэж эхлэв.
Сангийн Газар дараалалд зогсож буй эхний захиалагчид л алтыг нь “өгч дөнгөсөн” байх гэж бодож байна. Өөрөөр хэлбэл Германд. Гэхдээ энэ нь бүрэн биш шүү дээ. Бусад улсуудад бол “таваар” хүрэлцэхгүй. Энэ нь Францын Ерөнхийлөгч Шарль де Голль 3 миллиард “ногоон цаасыг” юм болгож АНУ-ын Сангийн Газраас хүссэн алтаа авч амжсан 1960-аад оны үйл явдалтай төстэй юм. (Хэрэв уншигчид хүсвэл энэ тухай жич дэлгэрэнгүй ярьж болох юм- Х.Д.Ганхуяг.)
Гэхдээ шууд биш, удаан зовж байж авсан юм. Тэгэхэд Францын Ерөнхийлөгч шаргуу зан, багагүй эр зориг гаргасан билээ. Түүний дараа дараалалд зогссон бусад орны удирдагчид юу ч олж долоогоогүй юмдаг.
Германы санхүүгийн хяналтынхан сэрэв
Өнгөрсөн 2013 онд санхүүгийн ертөнцөд хэд хэдэн томоохон будлиан гарав. Дэлхийн бренд болсон олон банк санхүүгийн зах зээлд гажилт өдөөсөн янз бүрийн луйварт орооцолдов.
Хамгийн том будлиан нь зээлийн зах зээлийн хүүгийн луйвар (LIBOR, Euribor болон бусад), түүнчлэн валютын ханшийн луйвар байсан юм. АНУ, Их Британи, Европын Холбооны санхүүгийн хяналтын байгууллагууд Уолл-Стрит, Лондон Сити, Швейцарийн банкуудад асар их торгууль тавьсан билээ. Гэхдээ ипотекийн зээлийн зах зээл дээр, санхүүгийн үүсмэл хэрэгслийн зах дээрх луйвруудыг илчлэн, асар их торгууль тавьсан боловч алтны луйврын сэдвээс санхүүгийн хяналтын байгууллагууд маш болгоомжтой холуур өнгөрсөн юм.
2014 оны эхээр алтны луйврын талаар олон жил дуугай байсан хуйвалдаан эвдрэв. Германы Санхүүгийн Хяналтын Холбооны Удирдах Газрын Тэргүүн (BaFin) Эльке Кёниг үнэт металлын луйврын цар хэмжээ “LIBOR-ын хүүгийн будлианаас бүр хамаагүй их” гэж мэдэгдэв. BaFin-ны ажилтнууд Deutsche Bank-ны ажилтнуудтай аль хэдийн ярилцлага хийсэн байна. Алтны экспертүүд Германы санхүүгийн хяналтынхан ухах ёстой газраа ухаж эхэллээ гэж ярьж байна.
Гүнзгий мөрдлөгөөр зөвхөн “алтан трест”-ийн оролцогчдийг төдийгүй, өөртөө асар их алт хуримтлуулж амжсан тэрхүү “завшигч” (бенефициар) нарыг илрүүлэх аж. Харин одоо бол дэлхий нийт алтан стандартад шилжихэд бэлтгэж байна.
Орчуулсан: Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
2014 оны 03 дугаар сарын 20.