БОДОХ ЮМ…

Манайхан сонгууль монгууль, Энхбаярын баривчилгаа энэ тэр гээд ухаанаа тавиад туучихсан байхад энэ дэлхий дахинд чинь бодмоор, түгшмээр өөрчлөлт их л гарах юм. Дэлхийн том үйл явцыг нэг их сүрхий салж чиглүүлээд байхгүй ч гэсэн бодож эрэгцүүлбэл бидэнд хэрэгтэй байх гэж санана. Энэ тухай өгүүлсү…
Монголын зүүхэн талд
Саявтар АНУ-ын конгрессын төлөөлөгчдийн танхимын зэвсэгт хүчний хэрэг эрхэлсэн хорооны хурал дээр Пентагоны даргын Ази-Номхон далайн асуудал хариуцсан туслахын үүрэг гүйцэтгэгч Питер Лэвой Ази номхон далайн бүс нутагт пуужингийн довтолгооноос хамгаалах систем бий болгох сонсгол тавьжээ.
Тэрээр конгресменүүдийн асуултад: “Ази-Номхон далай дахь пуужингийн эсрэг хамгаалалтад хандах манай үе шаттай дасан зохицуулах хандлага нь маш бодитой, эрүүл саруул зүйл гэдгийг баталж байна” гэжээ. “Энэ бол Хойт Солонгосын учруулж буй аюул заналд бид бүхнийг хамарсан байдлаар хандаж буйн салшгүй нэг хэсэг болно” гэж АНУ-ын батлан хамгаалах яамны ажилтан мэдэгджээ.
Зөвхөн Европт төдийгүй, Ази-Номхон далай, Ойрхи Дорнодод “пуужингийн эсрэг бамбай” бий болгох Вашингтоны эрмэлзлийг АНУ-ын батлан хамгаалахын сайдын даяар стратегийн асуудал хариуцсан туслах Мадлен Кридон батлав. Түүний хэлснээр Ази Номхон далайн бүс нутагт пуужингийн довтолгооноос хамгаалах систем байгуулах асуудлыг Австрали, Солонгос, Японтой хамтран шийдвэрлэх ёстой аж. Ингэснээр ПРО гэж бидний оросоор нэрлэдэг пуужингийн довтолгооноос хамгаалах даяар систем бий болох шинэ үндэслэл бий болж байна.
“Хамгаалах” гэж ярьж буй энэ систем нь дайрч ч бас болно л доо. Ухаандаа 2008 онд Номхон далайд буй усан онгоцноос энд ярьж буй “хамгаалалтын” SM-3 пуужингаар харвахад сансарт нисч байгаа хиймэл дагуулыг буудаад унагачихаж байгаа юм. 1,3 мянган километр зайд “хамгаална” гэдэг боловч хүсвэл энэ зайг 3 дахин нэмж болдог аж.
Орос, Хятад хоёр үүнд ихэд дургүйцэж буй. Сар гаруйн өмнө Оросын хүнд бөмбөгдөгч онгоц Японы далайн бүсийн дагуу гэнэтийн нислэг үйлдэв. Манайхан л тэнэгээрээ Оросуудыг “муудчихсан” гэж бодоод байдаг болохоос цэрэг зэвсгийн хүчин чадлаараа тэд одоо ч дэлхийд тэргүүлэгч гүрэн хэвээрээ байгаа. Лав л Оросын энэ онгоцыг японы (америкийн) радарууд “харж” амжаагүй. Оросын нэгэн генералын онгирч хэлснээр “шаардлага гарвал Япон 20 минутад байхгүй болох” аж. Энэ нь үнэний ортой. Харин Хятадууд азийнх учраас оросууд шиг нэг их онгирохгүй байгаа. Гэхдээ л “анхааралдаа авлаа” гэсэн”.
АНУ-ыг амаараа сүрдүүлж байна гэтэл биш байжээ, тэд Австралид эхний ээлжийн 2500 цэргээ байрлуулж эхлэв. Ингээд залгаад “хамгаалах” пуужингаа байрлуулах нь тодорхой болов. Солонгос, Японд байрлуулах пуужин нь монголчуудад илүү хамаатай юм.
АНУ-ын энэ үйлдэлд хариу болгож Орос-Хятад хоёр хамтарсан тэнгисийн цэргийн сургууль Номхон далайд хийж эхлэв. Энэ 4-5 сарыг дамнуулан хийх энэ том сургуулийн зорилго нь “Ази-Номхон далайн бүс нутаг болон дэлхий дахины энх тайван тогтвортой байдлыг хамгаалах, шинэ дуудлага, шинэ аюул заналд хамтарсан хариу өгөх” явдал аж. Хятад, Оросын цэргийн усан онгоцнууд анх удаа хамтдаа Японы Цусимын хоолойд орж, Шар тэнгисийн савд орох юм. Үүнийг монгол хэлээр “орчуулбал” Та нар ингэж томорвол Бид хоёр нийлж байгаад энэ бүс нутгийг хамгаалаад байж дөнгөнө гэсэн хэрэг юм. Их л “том юм” болж байна. Энэ үйл явдал Монголын зүүхэн талд болж байна.
Монгол үндэстнийг дуудав уу, эсвэл…
Энэ хэсэгт би Golomt.org сайтад саяхан H.Цог-Оршихбатын бичсэн өгүүллээс товчлон хуулан тавьж байна. Гарчиг нь ч түүнийх юм. Сурвалжийг дурдсан болохоор зохиогчид дургүйцэхгүй гэж найдана. Сайхан санаа дэвшүүлсэн хийгээд миний хөдөлмөрийг хэмнэсэн Golomt.org сайт хийгээд зохиогч H.Цог-Оршихбатад талархаж байгаагаа илэрхийлж байна.
…Саяхан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч дэлхий даяар тархсан монгол үндэстнийг түүхэн эх оронд нь дуудаж буйгаа УИХ-ын индэрээс зарлав.
2011 оны зун Мүүний шашныхан Монголд улсынх нь ерөнхийлөгчийн ивээл дор, засгийн газрынх нь оролцоотойгоор, улсынх нь шашныхаа их наадам гэгчийг хийсэн билээ. Мүүний шашны наадмын нэг гол үйл явдал нь Дэлхийн монголчуудын чуулга уулзалт байлаа. Монгол дахь Мүүний байгууллагын том зүтгэлтэн, Д.Цахилгаан заавал монгол гэлтгүй, өөрийгөө монгол гэж байгаа харийхныг ч Монголын газар шороонд уриалан дуудав.
“Дэлхийн монголчуудыг нэгтгэе”, “тэднийг эх оронд нь дуудъя” гэх сэтгэл хөдлөм гоё уриан дор монгол үндэстний зуун зууны мөрөөдөл, хүсэл зорилгыг булшлах ажил эхэлжээ. Саяхан шинээр байгуулагдсан нэг улс төрийн нам бид дэлхийн монголчуудынхаа төлөө Монголын засгийн эрхийг авмаар байна гэх маягийн ухуулга хийж байна.
Монгол Улсын УИХ-ын Тамгын газрын өндөр албаны хүмүүс Өмнөд Азийн Непал гэдэг улсад айлчилж тэнд байгаа монголчуудыг албан ёсоор хүлээж авч байгаа тухай телевизээр гарав. Тэдгээр непалчууд Непалын 12 сая монголчуудын төлөөлөл гэнэ.
Афганистаны хазара гэгдэх үндэстэн монгол гаралтай эсэх нь түүх, угсаатны зүйн шинжлэх ухааны шалгуураар нотлогдоогүй юм шүү дээ. Хазара нарын тоо 10 гаруй сая гэдэг. Тэд Монгол Улсын нийт хүн амаас 3 дахин олон ажээ. Афганистаны бусад үндэстнүүд өөрсдийг нь монгол гэж хэлэхэд хазара нар их эмзэглэдэг ажээ.
ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн захирал “доктор” Д.Цэвээндорж гэгч 2011 онд Зүүн Азийн солонгосчууд Монголын хүннү нараас гаралтай, цаагуураа бол Монголын газар нутаг эртний солонгосчуудын газар нутаг мөн гэх санааг олон улсын судлаачдын өмнө ичиж эрээлэлгүй хэлж байсан юм. Энэ хүн солонгосчуудын төслөөс цалинжиж байсан юм.
Өнгөрсөн жил алдарт “wikileaks” сайтад нэгэн мэдээлэл ил болжээ (Энэ мэдээллийг wikimon.mn сайтад бүрэн эхээр орчуулж тавьсан). Тус сайтад мэдээлснээр Монголд Хойд Солонгосын дүрвэгсэдийг суурьшуулах ажил хэдийн эхэлжээ.
НҮБ-ын дүрвэгсэдийн асуудал хариуцсан газрын Верапонг Вонгваротой гэдэг дээд албан тушаалтны тооцоолсноор 2008 оны байдлаар Монголын дөрвөн газарт 180 солонгос дүрвэгч суурьшин амьдарч байсан ба 25 ортой хоёр ч байрыг Дорнод аймагт нэмж барих барилгын ажил эхлэх гэж байжээ. Түүний ярьснаар Өмнөд Солонгосын Засгийн газар солонгос дүрвэгсэдийг байрлуулахын тулд Улаанбаатар хотын ойролцоо Налайх дахь байрыг засахад зориулж Монголын талд 50 мянган ам.доллар гаргаж өгчээ. Сүүлийн үед Монголд Хойд солонгос иргэдийн тоо эрс нэмэгдэх болсон ба тэд монгол хүмүүсийг зодож танхайрч хэрэг үйлдэх болсон нь ирээдүйд солонгосчуудын асуудал ямар түгшүүртэй болж эргэхийг илтгэж байлаа.
Солонгосын Хойгт дайн гарвал олон мянган солонгос дүрвэгсэдийг яах вэ, хаана суурьшуулах вэ гэдэг асуудал ид тулгамдаж байгаа ажээ. Ер нь Монголд солонгосчуудыг оруулж ирэх асуудлыг өмнөд солонгосчууд НҮБ-аар нэг мөр шийдүүлэх сонирхолтой байна. НҮБ-ийн Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Өмнөд Солонгосын иргэн Бан Ги Мүн гэгч ажиллаж байгаа нь асуудал солонгосчуудын хүслээр шийдэгдэхэд дөхөм болох нь лавтай юм.
Дээрхээс үзвэл Монгол нь солонгосчуудыг оруулж суурьшуулах газар нутаг болох нь байна. Гэхдээ бас хоёр Солонгос энх тайвнаар нэгдсэн ч Монгол нь солонгосчуудын амьдран идээших газар нутаг хэвээр үлдэх юм. Учир нь Өмнөд Солонгос 2011 онд Дорнод аймгаас их хэмжээний газар нутаг авахаар болсноо зарласан билээ. Одоо тэнд солонгосчууд тариалангийн ажил нэгэнт эхэлж нутгийн монгол айлуудыг нүүхийг шаардаж байгааг малчид хэлж байна.
Энэ үйл явцтай зэрэгцэн Монголын хэд хэдэн чухал хуульд өөрчлөлт оруулав. Сар орчмын өмнө Газрын тухай багц хуулинд нэмэлт оруулахдаа гадаадын аж ахуйн нэгж Монголд газар ашиглана гэдгийг эзэмших болгон заахаар болж буйг холбогдох хүмүүс дуулгасан билээ. Одоо давхар иргэншилтэй болох тухай хуулийг УИХ-ын гишүүн Ч.Сайханбилиг санаачлан УИХ-аар хэлэлцүүлэхээр өргөн бариад байгаа ажээ.
Мөн “Гэр бүлийн тухай хууль”-ийг Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх иргэний танхимаар хэлэлцүүлжээ. Энд Монгол дахь Өмнөд Солонгосын Улаанбаатар дээд сургууль гол үүрэгтэй оролцсон байна. Монголын нийгмийн цөм болсон монгол гэр бүлийн нандин бөгөөд чухал асуудлыг харийхан мэдэж байгаа нь үнэхээр хачирхалтай хэрэг. Ингээд гадныхантай (ихэнх нь солонгос иргэд байдаг шүү дээ) гэр бүл үүсгэхэд аль болох таатай нөхцөл бий болгох, давхар иргэншилтэй болох шаардлагыг тусгасан зөвлөмжийг Ерөнхийлөгчид өргөн бариад байна. “Улаанбаатар” дээд сургуулийн багш Т.Намжил гэдэг Өмнөд Солонгост бэлтгэгдсэн судлаач гадаад иргэдтэй гэр бүл болох асуудалд төр дэмжин нааштай хандахыг хэвлэлээр удаа дараа илэрхийлж байгаа юм.
Өнөөдөр тусгаар Монгол Улсын иргэн монголчуудад эх орондоо эзэн мэдэж шийдэх зүйл үндсэндээ үгүй болох нь ээ. Харийнхан үзэл суртлыг нь хийнэ, хуулийг нь бичиж өгнө. Үндэсний соёл урлагийн асуудалд хүртэл солонгос ба хятадууд хутгалдах болжээ. Одоо монгол залуусыг нь солонгосжуулах, эсвэл хятаджуулах соёл ба боловсролын довтолгоон ид явагдаж байна. Албан мэдээгээр Монгол Улсын нийт газар нутгийн 60 хувийг лиценз хэлбэрээр харийнхан голдуу эзэмшжээ.
H.Цог-Оршихбат үнэхээр сайн дүгнэсэн гэж би бодож байна. Гэтэл манай “геополитик”, “улс төрчид” ёстой “алах нээ”, түүнийг…
Бидний “геополитик”
Эндээс дараах дүгнэлт хийж болно. Нэг. Зүүн Хойт Азийн сөргөлдөөн ихээхэн ноцтой болж, зөрчлийн байнгын голомт болж байна. Хоёр. Түүнд Монгол чамгүй хэмжээгээр татагдан орсон байна. Гурав. Монголын удирдагчдын харалган бодлого үндэсний эрх ашигт ноцтой нөлөөлөхүйц хэмжээнд нэгэнт хүрсэн байна. Байдал ер нь яаж ч өрнөж, эргэж болох юм. Учиргүй дайн дажин болох нь ч юу юм, байнгын түгшүүрийн нэгэн голомт бий болж байна. Үүнийг бодолцох л ёстой байх…
Гэтэл Зүүн хойт Ази бол монголын гэрэлт ирээдүй, тэнд жинхнээсээ орчин үеийн интеграци болж байна, энэ интеграцид түрүүлж орох нь бидний авралын зам мөн, үүний тулд солонгостой ах дүү бололцох ёстой, иймээс хоёр солонгосыг нэгтгэхэд Монгол Улс өөрийн хувь нэмрийг оруулах ёстой энэ тэр бол ёстой илүү зан гэж би бодож байна. Шууд хэлэхэд ноён Баабар ийм үзэл суртлыг 10 гаруй жил номлож, Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж болон нэр бүхий улс төрчид энэ чиглэлд нэн тодорхой үйл ажиллагаа явуулаад их удаж байна.
Хэрэв газраа зарах уу яахав гэж асуувал монголчуудын лавтайяа 90-ээс дээш хувь нь үгүй гэх байсан. Би судлаач хүн мэдэлгүй яахав. Гэтэл тэр “өөрөө мэдээд” Солонгост газар нутгаа зарж байна. Ерөнхийлөгч болсноо газрын эзэн болсон гэж ойлгож болохгүй ш дээ. Үүнийг нь шүүмжлэхээр таг дуугүй өнгөрч байна.
Саяхан Ц.Элбэгдорж Киргизэд очоод бас л баахан “ах дүүс” олов. Тэр Бишкект ингэж хэлжээ: “Та бид ижилхэн тэнгэрлэг язгууртай, домогт эсгий туургатны үр сад. Бид адилхан хөх оортнууд. Монгол, Киргиз, Узбек хэн ч бай биднийг нэг зүйл нэгтгэдэг. Энэ бол бидний тэнгэрийн хөх тамга юм…Киргизийг хоёр дахь эх орноо гэж үздэг Монголчууд олон байна”. Хуцваа л байна ш дээ…
Ер нь энэ нөхөрт хэдэн эх орон, хэдэн ах дүү хэрэгтэй юм ?! Ингэхэд Хорезмын эзэнт гүрэн хаана байсан болж байна ?! Ер нь Ц.Элбэгдорж энд тэнд очоод түүх мүүхээр “балай юм” донгосдог, “ах дүү” олдог тэнэг зангаа татвал яасан юм ?!
Зүүн Хойт-Азийн бүс нутагт эдийн засгийн эрчимчилт явагдаж байгаа нь үнэн, энд бид оролцох ёстой, тэгэхдээ шууд л “ах дүү” бололцоод жижиг Монгол Улс хөөрч түрүүлээд орчих хэмжээнд хүрээгүй. Иймээс жаахан бодооч гэж л би сануулж байна.
“Газрын дундад тэнгис өнгөрсний тэнгис, Атлантын далай бол одоогийн далай, харин Номхон далай бол ирээдүйн далай” гэж АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга (1908-1912) Жеймс Хейг хэлсэн нь үнэн боловч энд Монголыг огт хэлээгүй. Иймээс манайх өөр дээрээ шууд тусгаад “баярлаад” байх нь хэт эртэдсэн, болчимгүй ажил.
Энийг хэлэнгүүт л намайг Солонгос, Японы эсрэг үзэлтэй, бидэнд хамгийн их тусалсан улсыг гомдоож болохгүй, тэгээд Орос, Хятадын колони болох юмуу энэ тэр гээд “солиороод” унана. Би “ах дүү” болж “алингаа алдаж” байгааг хэлж байгаа болохоос биш, Солонгос, Японы эсрэг байгаа юм биш…
Ухаандаа Муны шашныг Европын Холбоо албан ёсоор хориглосон, энэ жишгээр бусад олон улс хориглосон, тэр ч байтугай Ц. Элбэгдоржийн “хоёр дахь эх орон” Киргизэд саяхан хориглосон. Гэтэл манайх Солонгостой “ах дүү” учраас хориглож чаддаггүй ээ. “Ах дүү”-гээсээ сонгуулийнхаа мөнгө авдаг хүн чинь “их зовлонтой” ш дээ. Тэгээд алийг нь “дагах” юм, ноён Элбэгдорж оо…
Би боддгийм ш дээ, манайхан олон улсын харилцаандаа хүртэл “савалгаатай”, эсвэл заавал “ах дүү” болж алингаа алдтлаа саймширна, эсвэл заавал атаат дайсан болж алалцахын наагуур болно. Зүгээр л аятайхан, ухаалаг байж болно ш дээ…
Ер нь ингэхэд энэ нөхдүүдийг Монголын ард түмэнд үнэнч бай гэж сонгосон болохоос гадаадынханд үнэнч бай гэж сонгоогүй шиг санагдах юм…
Судлаач Д.Ганхуяг
2012 оны 4 дүгээр сарын 16.