МОНГОЛ ОРОСЫН РЕЛЬС ДЭЭР ЭРГЭЖ ИРЛЭЭ…

Ерөнхий сайдын айчлал нэлээд амжилттай болох шиг болов. Нэг ч болсон юм нь бүтэж байвал аштай юу даа. Ямар ч гэсэн Оросууд сэтгэл хангалуун байхын зэрэгцээ манайхаас болгоомжилж байгаа нь илт мэдэгдэж байна. Миний хувьд ийм том цар хүрээтэй, олон улсын эрх ашгийг хөндсөн, чухал ач холбогдолтой асуудлыг нэлээд нямбай судалж байж дүгнэлт хийх нь зүйтэй гэж бодож байна. Иймээс одоохондоо Оросын Коммерсант сэтгүүлийн 2010 оны 12 дугаар сарын 15-ны № 232-т Александр Габуевын бичсэн мэдээлэл-дүгнэлтийг шууд орчуулан хүргэж байна. Орчуулахдаа орос өгүүлбэрийн давталт ихтэй, манайд хэт ойлгомжтой зарим хэллэгийг засч найруулсан. Харин Коммерсант бол ОХУ-ын Засгийн Газар биш, А.Габуев бол оросын цорын ганц тоймч биш гэдгийг л сайн бодоорой гэж захих байна даа…
Монголын газрын хэвлийн төлөө тэмцэлд Москвагийн алдчихсан мэт санагдаж байсан боломжийг сэргэлээ. Сү.Батболд ОХУ-д Монголын төлөх өрийг зохицуулах тухай тохирохдоо Таван Толгойн нүүрсний орд газрыг эзэмшихэд Москвагийг ашиг сонирхлыг харгалзах, монголын төмөр замын сүлжээг орос стандартаар хөгжүүлэх шийдвэр, түүнчлэн Таван Толгойн нүүрсийг Оросын Алс Дорнодын боомтуудаар дамжуулан гаргахад бэлэн гэдгээ амлажээ.
Энэ бол эрдсийн нөөцийн олон тооны өрсөлдөгчидтэй тоглолт хийх Монголчуудын шинэ маневр байж магадгүй гэдгийг зарим экспертүүд сануулж байна.
Москва өнгөрсөн жилийн турш С.Баяртай монголын төмөр зам болон дэд бүтцэд хөрөнгө оруулсныхаа хариуд Оюу Толгой, Таван Толгой хоёрт лиценз олж авах өргөн цар хүрээтэй хэлцэл ярьж байсан. МГУ-ийн хуулийн факультет төгссөн, Орост элчин сайдаар ажиллаж байсан С.Баяр л энэхүү гэрээний баталгаа болж байсан юм.
Ямар ч гэсэн Оросын төмөр замын дарга В.Якунин, С.Баяр хоёр Оросын төмөр зам, “Эрдэнэс МГ”, “Монголын төмөр зам”-д тулгуурласан “Дэд бүтцийн хөгжил” хамтын үйлдвэрт дурдсан хоёр ордын лицензийг өгнө гэж В.Путинд амласан юм.
Дараа нь хачин юм олон болжээ. С.Баяр огцрохынхоо өмнөхөн Оюу Толгойн лицензыг австрали-британийн Rio Tinto, канадын Ivanhoe Mines хоёрт өгчихжээ. Үүгээр үл барам Таван Толгойд олон улсын тендер зарлана гэж гэнэт мэдэгджээ.
С.Баярын дараагаар Москва МГИМО төгссөн Сү.Батболдод найдлага тавьж чадах болсон байна. Гэхдээ одоо болтол энэхүү найдвар биелээгүй байсан юм. Түүнээс гадна шинэ кабинетын анхны алхам Сү.Батболд маш прагматик ажиллахаар зорьж буйг харуулсан юм.
Энэ оны 2 дугаар сард түүний Засгийн Газар Таван Толгойн 49 хувийг зарахгүй, харин олон улсын хөрөнгө оруулагчдыг өөр аргаар татна гэж мэдэгдэв.
Харин 7 дугаар сард УИХ ордын хувьцааны 30 хувийг лиценз эзэмшигчдэд биржээр дамжуулан зарна, 10 хувийг Монголыг иргэдэд үнэгүй тараана, мөн 10 хувийг дотооддоо үнэ хаялцуулах зарна, харин үлдсэн 50 хувийг төрийн мэдэлд үлдээнэ гэж мэдэгдсэн.
Улаанбаатар боломжит худалдан авагчийг нэрлээгүй ч гэсэн Сү.Батболд өнгөрсөн хугацаанд Орост ганц ч удаа ирэлгүй, харин Хятад, АНУ, Канадад айлчилж, Японы Ерөнхий сайд Наото Кантай уулзаад байхлаар Москва туйлын болгоомжилж байлаа гэж ГХЯ-ны нэгэн хүн хүлээн зөвшөөрчээ.
Хэдий ийм боловч гэрээний үр дүнг үсрэлтийн шинжтэй гэж нэрлэж болно. Цагаан байшинд үзэглэсэн олон баримт бичгүүдийн дундаас Дорнодын ураны зангилааг эзэмших хамтын үйлдвэр байгуулах гэрээний зэрэгцээгээр ОХУ-д монголын төлөх 180 сая долларын өрийг зохицуулсан гэрээ нь түлхүүр шинжтэй юм.
Оросын дипломатууд энэхүү өрийг Москва хэд хэдэн удаа монголын газрын хэвлийг ашиглах өөртөө ашигтай төсөл болгох хэрэгсэл болж байсныг хүлээн зөвшөөрсөн юм. Одоо Москва, Улаанбаатар хоёр энэ асуудлыг хаалаа. Ерөнхий сайдын хэвлэлийн нарийн бичгийн дарга Дмитрий Песков өрийг зохицуулахдаа заримыг нь өр дарах замаар, заримыг нь хоёр оронд ашигтай хамтын төслүүдийг хэрэгжүүлэх замаар шийдвэрлэнэ гэж тайлбарлав.
Оросын төлөөлөгчдийн дундах манай эх сурвалж энэхүү буултын үнэ цэнэ нь монголын тал Таван Толгой дахь хувийг худалдах үедээ ОХУ-ын ашиг сонирхлыг харгалзан үзнэ гэсэн амлалт өгсөн гэж тодруулав. Ноён Песков Таван Толгойд Оросын сонирхол байгааг нотолсон бөгөөд харин нэмж тайлбарлахаас түдгэлзэв.
Москваг өр зохицуулахад хүргэсэн өөр нэг хүчин зүйл нь Монголын Засгийн Газар энэ оны 9 дүгээр сард төмөр замынхаа сүлжээг хөгжүүлэхдээ 1520 мм царигтай Орос стандартаар хийнэ гэсэн шийдвэр гаргасан явдал юм. Түүнээс гадна монголын засаг Таван Толгойгоос Чойбалсан хүртэл 1,1 мянган км урттай төмөр зам тавих эрмэлзлээ мэдэгдсэн бөгөөд энэ нь ирээдүйд Транссибирийн төмөр зам, улмаар Оросын Алс Дорнодын боомтуудаар дамжсан нүүрс гаргалтыг нэмэгдүүлэх юм.
Өчигдөр талууд төлөвлөж буй хамтын ажиллагаагаа ОХУ-ын нутаг дэвсгэрээр ачаа тээвэрлэх тухай хоёр орны тээврийн яамдын меморандумаар баталгаажуулав. Монгол нүүрснийхээ ихээхэн хэсгийг Оросоор дамжуулж, Транссибирийн төмөр замыг ачаалахад хүргэнэ гэж Москва үзэж байна. Энэ бол Таван Толгойн төлөө тэмцлийн чухал сэдлүүдийн нэг байсан гэж Оросын түшмэдүүд хүлээн зөвшөөрч байна.
Ийнхүү өчигдөр хийсэн тохиролцоо нь Монголын нөөц баялгийн төлөө тэмцэлд Москвагийн боломжийг (шанс) дахин сэргээлээ. Дашрамд дурдахад экспертүүд Улаанбаатарын амлалт гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай хийсэн олон жилийн тоглолт дахь тактикийн алхам төдий байж болохыг сануулсаар байна.
Монголын гадаад хөрөнгө оруулагчдын нэгдсэн Ажил хэргийн зөвлөлийн захирал Жим Дуайер:”Монголын Засгийн Газар Таван Толгой руу аль болох олон төмөр зам барихын төлөө ямагт байсан. Хэрэв Оросын компаиуд Трансиб хүртэл төмөр зам тавьж, түүнийгээ санхүүжүүлэхэд бэлэн байвал сайн л хэрэг. Гэхдээ орд газрын лицензийг автоматаар олж авна гэж тооцох нь юу бол доо. Хөрөнгө оруулагч хийгээд тээвэрлэлтийн зам хоёрыг зах зээл тодорхойлно шүү дээ” гэж мэдэгдэв.
Бүр 2008 оны сүүлээр Дэлхийн банк Улаанбаатарын захиалгаар тээврийн аль зам нь хямд болох талаар судалгаа хийлгэжээ. Энэ судалгаагаар өмнө зүг тээвэрлэх нь Таван Толгойн нүүрсийг Хятадыг аварга том зах зээлд гаргах замыг нээнэ, мөн хүдрийг хятадын Тэнжин боомтоор дамжуулан Япон, Өмнөд Солонгост гаргах нь Оросоор дамжуулснаас хоёр дахин хямд гэдгийг дурдсан байгаа аж.
Монголын Засгийн Газарт ойр манай нэгэн ярилцагч Улаанбаатар Москватай хамтран ажиллаж байгааг Монголын хил хүртэл аль хэдийн зам тавьж, (Таван Толгойгоос хил хүртэл ердөө л 50 км зайтай байдаг) орд газраас ачааны машинаар нүүрс зөөгөөд эхэлсэн өмнөд хөршөөс хэт хамаатай болохоос айснаас болсон гэж тайлбарлав. Тэрээр:”Нэг замаар хоёр зам нь мэдээж илүү, хэрэв дараа нь аль нэгийг нь онцгой эрэлттэйгээр ашиглах болсон ч адилхан” гэж хэлэв.
Ийм учраас Москва Таван Толгойн хувийг Хятад руу хүдэр зөөхийг эрмэлзэгч компани авчих, эсвэл Ерөнхий сайд Батболдын биеийн байдал одоо УИХ-ын гишүүнээр ажиллаж буй, саяын нэгдэх өдөр Эрхүүд ирсэн өмнөх Ерөнхий сайдынх шигээ гэнэтийн асуудал үүсгэвэл яах вэ гэдэгт бэлэн байх ёстой.
Александр Габуев